Odkopany po latach – historia sztandaru 59 pułku piechoty

 W czerwcu 2015 roku zmarł Andrzej Janiszewski, pracownik sochaczewskiego muzeum. Pragnąc uczcić pierwszą rocznicę śmierci Andrzeja przypomnimy co tydzień jeden z artykułów przygotowanych przez naszego kolegę, który niemalże do końca swojego życia opisywał muzealne eksponaty.

Odzyskanie niepodległości w roku 1918, zaowocowało spontanicznym fundowaniem i przekazywaniem oddziałom Wojska Polskiego sztandarów i znaków pułkowych. Charakteryzowały się one dużą dowolnością, co do formy, rozmiarów i treści umieszczanych na płatach. Pierwsze próby uporządkowania i ujednolicenia form sztandarów opracowano już w roku 1919. Dla pułków piechoty zatwierdzono sztandary o wymiarach 100 x 100 cm (nazywane wtedy „chorągwiami”), pułki kawalerii, otrzymały zmniejszone znaki pułkowe do wymiarów 65 x 65  cm.. Dokładnie określono formę, oraz rozmieszczenie symboli graficznych na płacie sztandaru. Kolejne zmiany wprowadzono w roku 1927, polegały one na umieszczeniu na sztandarach nowej formy orła, zgodnego z nowym wzorem godła państwowego. Unormowano również zagadnienia dotyczące wyglądu głowic sztandaru, oraz stworzono podstawy tzw. ceremoniału sztandarowego. Ostateczne przepisy dotyczące sztandarów, doprecyzowano w roku 1937.

sztandar59pp01
Sztandar 59 p.p. po wydobyciu, przed konserwcją

Sztandar był zawsze najważniejszym symbolem dla żołnierzy którzy na sztandar składali przysięgę wierności. Znak pułkowy towarzyszył żołnierzom w czasie świąt państwowych, kościelnych z udziałem wojska, czy organizowanych w poszczególnych pułkach tzw. „świąt pułkowych”. Był traktowany z czcią i szacunkiem, tak przez mundurowych jak i ludność cywilną.

sztandar59pp05
Sztandar 59 p.p. po wydobyciu, przed konserwcją

W warunkach wojny sztandar przewożony był wraz z dokumentacją kancelaryjną pułku w taborach, a jego utrata okrywała pułk hańbą i skutkowała jego natychmiastowym rozformowaniem.

Do historii walk we wrześniu 1939 przeszło m.in. bohaterskie ocalenie sztandaru 14 pułku ułanów Jazłowieckich przez kpr. Mieczysława Czecha, w czasie brawurowej szarży pułku, 19 września 1939 roku pod Wólką Węglową , czy epizod obronny sztandaru 76 pułku piechoty w czasie walk pod Piotrkowem. Często w okrążeniu w beznadziejnej sytuacji podejmowano dramatyczną decyzje o ukryciu, lub co gorsza zniszczeniu sztandaru.

W roku 1986 grupa eksploratorów współpracujących z Muzeum w Sochaczewie, w składzie Leszek Wilgat, Henryk Smętkowski i Rafał Jabłoński w czasie prowadzenia prac poszukiwawczych na terenie Puszczy Kampinoskiej w rejonie miejscowości Wólka Węglowa, dokonała sensacyjnego odkrycia. Na głębokości 20 cm pod , warstwą ziemi i igliwia, natrafili na zawinięty w szczątki chlebaka płat sztandaru 59 p.p. W dniu 3 stycznia1986 roku sztandar został oficjalnie przekazany do Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą w Sochaczewie (nr. inw. MZS/1522 ).

Rozpoczął się długi proces odtwarzania historii sztandaru, oraz prac konserwatorskich.

sztandar59pp04
Sztandar 59 p.p. po wydobyciu, po konserwacji

59 pp należał we wrześniu 1939 roku do 15 DP Armii „POMORZE”. Na szlaku wrześniowych zmagań pułku walczył min: w dniach  4/5 września – walki nocne z dywersantami niemieckimi w Bydgoszczy, 11/14 września – działania bojowe w rejonie Śmiłowice – Dobrzyków, a w dniach 16/17 września – walki w rejonie Witkowic. Pułk zostaje rozbity, na skutek działań lotnictwa niemieckiego, resztki pułku po licznych potyczkach na terenie Puszczy Kampinoskiej (np: Laski 20.IX ) dotarły do Warszawy. W dniach 23 – 27 września 1939 pułk broni odcinka „Buraków” na Wawrzyszewie. 28 września kapituluje wraz z innymi obrońcami stolicy.

Według ustaleń, sztandar został ufundowany przez społeczeństwo Kujaw Zachodnich i Łomży. Uroczystego wręczenia sztandaru dokonał Prezydent RP Stanisław Wojciechowski, w dniu 4 sierpień 1924 roku. Prawdopodobnie w czasie walk w okrążeniu, w Puszczy Kampinoskiej zapadłą decyzja o ukryciu sztandaru.

Kolejną sprawą, którą należało rozwiązać, były zabiegi konserwatorskie, przywracające sztandarowi dawną świetność. Renowacji sztandaru podjęła się Spółdzielnia Pracy Twórczej Artystów Konserwatorów „Ars Antiqua” w Warszawie. Głównym wykonawcą prac była Pani Zofia Wlaźniak, a czas trwania prac to okres od 25.07.1986 do 10.08.1989. Pełna dokumentacja konserwatorska sztandaru, znajduje się w zbiorach archiwum sochaczewskiego Muzeum. Poniżej opis sztandaru 59 pp po przeprowadzeniu zabiegów konserwatorskich.

sztandar59pp03
Sztandar 59 p.p. po wydobyciu, po konserwacji

„Sztandar ma kształt płachty kwadratowej barwy białej z wizerunkiem krzyża kawalerskiego barwy czerwonej na każdej stronie. Wykonany z rypsu. Na prawej stronie ( awersie ) sztandaru  pośrodku krzyża kawalarskiego wyhaftowany wizerunek orła państwowego otoczony wieńcem laurowym. Pomiędzy ramionami krzyża umieszczony jest w rogach w mniejszych wieńcach laurowych numer pułku „59”. Na lewej stronie ( rewersie ) sztandaru pośrodku krzyża kawalerskiego wyhaftowany napis w trzech wierszach „ HONOR I OJCZYZNA” otoczony wieńcem laurowym. Na trzech ramionach krzyża napisy „ŁOMŻA 22.VIII.1920” , „IZABELIN 24.IX.1920” , „ DOMŻERYCE 16 – 17.VII.1920.”. Pomiędzy ramionami krzyża na białym rypsie herby – Ziemi Kujawskiej, Inowrocławskiej i Łomży, na czwartym wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem. Wszystkie hafty na obydwu stronach sztandaru wykonane nićmi z oplotem metalowym srebrnym, złotym, bajorkiem oraz wielokolorowym jedwabiem. Sztandar z trzech stron obszyty frędzlą  metalową złotą. Przy sztandarze znajdują się dwie szarfy – czerwona ( wymiary – długość 391 cm, szerokość 11 cm ) z haftowanym białym bajorkiem napisem „ BOHATERSKIEMU 59 PUŁ. PIECH. WDZIĘCZNA ŁOMŻA”. Druga szarfa błękitna ( wymiary – długość 400 cm, szerokość 11 cm ) z haftowanym złotym bajorkiem napisem „SWEMU BOHATERSKIEMU PUŁKOWI KRUSZWICA GRÓD PIASTÓW ”. Do sztandaru dołączone jest 15 tzw. „ gwoździ” z nazwiskami fundatorów. Gwoździe wykonane z blachy w kształcie tarczy herbowej. Brzegi u dołu zdobione. Na gwoździach wykryte nazwiska fundatorów – W. Hubiszta gen. dyw. D-ca O.K Nr VIII. , Dr. B. Dietl, W. Jung gen. dyw. D-ca O.K  Nr IV, L. Skierski gen. dyw. Insp. Armii, J. Kornaszewski , H. Sikorska, A. Kułakowska, Ks. Radca Kubski , W. Skożydlewski, Kardynał E. Dalbor, W. Tomme gen. dyw. D- ca 15 D.P WLP, Biskup polowy. Gall St. , Gen. bryg. I. Gałecki, pierwszy Marszałek Polski J. Piłsudzki, Na Chwałę Boga w Trójcy Iw. ( ?) Jedynego. Gwoździe o wymiarach : wysokość 2 cm, szerokość 1,9 cm.”

Sztandar 59 pp stanowi, jeden z najcenniejszych eksponatów w kolekcji militariów sochaczewskiego Muzeum. Do dziś nie udało się niestety, uzupełnić sztandaru o brakującą głowice w formie orła, wieńczącą drzewce znaku pułkowego.

Andrzej Janiszewski

1969-2015

Komentarze