Kilka lat temu, na łamach lokalnej prasy przypomniano historię Prywatnej Czteroklasowej Koedukacyjnej Szkoły Handlowej Stowarzyszenia Kupców Polskich w Sochaczewie, mieszczącej się przy ulicy Staszica 68. Geneza jej powstania wiąże się z postacią Stefana Assbury’ego, który w 1932 r. przeniósł z Błonia do Sochaczewa szkołę, której nadał nazwę: Prywatna 4-klasowa Koedukacyjna Szkoła Handlowa St. Assbury’ego. Placówka ta była bezpośrednią poprzedniczką wspomnianej wyżej szkoły handlowej Stowarzyszenia Kupców Polskich.
Stefan Czesław Assbury urodził się 2 września 1896 r. w Warszawie. Jego ojciec – Jerzy, był „towarzyszem sztuki drukarskiej” (tak wówczas nazywano drukarzy). Rodzina Assbury’ego mieszkała w Warszawie przy ulicy Litewskiej 12/14. W 1915 r. Stefan Assbury ukończył Szkołę Kupiecką Specjalną Zgromadzenia Kupców m. Warszawy. Jeszcze w tym samym roku złożył podanie o przyjęcie na 3-letnie Kursy Handlowe Męskie im. Augusta Zielińskiego w Warszawie (w październiku 1915 r. kursy uznano za szkołę wyższą i przemianował na Wyższą Szkołę Handlową w Warszawie). Został przyjęty warunkowo. Stefan Assbury studiował w latach 1915-1921, z przerwą w roku 1917. Po ukończeniu trzyletnich studiów, decyzją Rady Naukowej z dnia 28 czerwca 1921 r. został uznany studentem zwyczajnym i na tej podstawie został dopuszczony do egzaminu ogólnego, który zdał w październiku 1922 r. Egzamin dyplomowy zdał w październiku 1926 r. Przygotował również pracę dyplomową pt. „Organizacja przymusowej rewizji w spółdzielniach”. W konsekwencji uzyskał dyplom zawodowy Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie [1].
Niedługo po zakończeniu studiów, w 1927 r., Stefan Assbury założył w Błoniu, przy wsparciu finansowym miejscowego koła Polskiej Macierzy Szkolnej, koedukacyjną Szkołę Handlową (budynek przy ul. Kolejowej, naprzeciwko stacji)[2], której był dyrektorem. Jednakże na walnym zebraniu Polskiej Macierzy Szkolnej w dniu 5 czerwca 1932 r. jako delegat Koła PMS w Błoniu, wystąpił przeciwko Zarządowi Głównemu. Zarzucił mu m.in. nieodpowiednie traktowanie kół prowincjonalnych. Tłem tego konfliktu był zatarg o zaległe pobory z tytułu sprawowania funkcji dyrektora szkoły, po tym, jak Zarząd Główny odmówił subsydiowania szkoły w Błoniu, zadłużonej niesumienną gospodarką zarządu koła błońskiego. Sprawa znalazła swój finał w sądzie[3]. Nie było to zresztą jedynie postępowanie sądowe wytoczone przez Stefana Assbury’ego. Jeszcze jako dyrektor szkoły Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Błoniu zwrócił się do zarządu Kasy Chorych w Żyrardowie o zwolnienie go od obowiązku ubezpieczenia. Powołał się przy tym na art. 4 ustawy o kasach chorych, który zwalniał przedsiębiorców od obowiązku ubezpieczenia. Stefan Assbury wywodził z tego, że jako dyrektor szkoły również powinien zostać z takiego obowiązku zwolniony. Zarząd Kasy Chorych w Żyrardowie pozostawił prośbę bez uwzględnienia. Wobec tego Stefan Assbury skierował sprawę do Sądu Okręgowego w Warszawie. Na rozprawie pełnomocnik Kasy Chorych wyjaśnił, że przepisy te należy rozumieć ściśle, w szczególności z powodu wyraźnego rozróżnienia między przedsiębiorstwami a zakładami naukowymi. Ostatecznie sąd podzielił stanowisko rzecznika Kasy Chorych i utrzymał jej decyzję w mocy[4].
W konsekwencji Stefan Assbury w 1932 r. przeniósł swą działalność do Sochaczewa, gdzie założył przy ulicy Staszica 68 Prywatną 4-klasową Koedukacyjną Szkołę Handlową St. Assbury’ego. Stał się jednocześnie koncesjonariuszem i dyrektorem szkoły, która powstała na podstawie nowej ustawy o szkolnictwie, jako placówka na poziomie gimnazjum ekonomiczno-handlowego. Celem nauczania było przede wszystkim wychowanie młodzieży w duchu przedsiębiorczości. Szczególny nacisk kładziono na języki obce: angielski, francuski i niemiecki. Stosowane były praktyki wakacyjne w przedsiębiorstwach. Każdy uczeń musiał odbyć 4 praktyki w ciągu całego czasu nauki w instytucjach społecznych, państwowych komunalnych i prywatnych, zarówno handlowych jak przemysłowych i finansowych. Dużą uwagę przywiązywano do przysposobienie ucznia do pracy społecznej poprzez współudział w pracach w samorządowej spółdzielni szkolnej, gdzie praca odbywa się w sekcjach i instytucjach. W szkole funkcjonowało stowarzyszenie młodzieży, pomyślane jako spółdzielnia uczniowska z odpowiedzialnymi udziałami. Dzieliła się ona na 3 części: samopomocy gospodarczej, kultury życia szkolnego i towarzyskiego oraz przysposobienia obywatelskiego[5]. Nadto ukończenie szkoły uprawniało do skrócenia obowiązkowej czynnej służby wojskowej[6].
Pomiędzy 1936 r. i 1937 r. 4-klasowa Koedukacyjna Szkoła Handlowa przeszła pod zarząd Stowarzyszenia Kupców Polskich Oddział w Sochaczewie. W dalszym ciągu mieściła się w budynku przy ulicy Staszica 68. Przyjmowano do niej absolwentów 7 oddziałów szkoły powszechnej lub 3 klas gimnazjum starego typu, bądź pierwszej klasy gimnazjum nowego typu. Wpisowe dla wszystkich klas wynosiło 10 zł, a czesne w klasach I-II – 20 zł, III-IV – 25 zł. Szkoła stawiała sobie za cel przekazanie zasobu wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych umożliwiających jej uczniom podjęcie pracy w handlu w charakterze biuralistów, korespondentów, księgowych, ekspertów itp. Dlatego, obok zwykłych przedmiotów szkolnych takich, jak język polski, niemiecki, matematyka, geografia czy chemia, uczono również arytmetyki i korespondencji handlowej, księgowości, stenografii, prawoznawstwa a nawet skarbowość oraz handlu międzynarodowego. W ramach kształcenia odbywał się również kurs pisania na maszynie. Ponadto uczniowie uczestniczyli w szkolnym hufcu przysposobienia wojskowego. Młodzież mogła wykorzystać zdobyte umiejętności w praktyce poprzez udział w działających na terenie szkoły organizacjach: samorządzie szkolnym prowadzącym sklep materiałów piśmiennych i pomocy szkolnych, szkolnej kasie oszczędności lub kole sportowym. Wprowadzono udogodnienia dla dojeżdżających koleją poprzez rozpoczynanie lekcji o 8.45. Przy szkole istniało „Koło Rodzicielskie”. Nauka w czwartej klasie kończyła się złożeniem egzaminu. Po jego zdaniu absolwenci i absolwentki otrzymywali świadectwo ukończenia szkoły uprawniające m.in. do zajmowania stanowisk urzędniczych II kategorii w państwowej służbie cywilnej, na równi z kończącymi 8-klasowe gimnazjum państwowe, zaś w wojsku zyskiwali prawo wstępu do podchorążówki[7].
Kolejne zmiany w organizacji szkoły zaszły w roku szkolnym 1938/39. Wówczas przekształconą ją w Prywatne Koedukacyjne Gimnazjum Kupieckie i Prywatną 3-klasową Koedukacyjną Szkołę Handlową Stowarzyszenia Kupców Polskich w Sochaczewie. Pełniącym obowiązki dyrektora obu placówek był Cezariusz Dziekoński[8].
Bibliografia:
[1] Szkoła Główna Handlowa, Teczka studenta S. C, Assbury, Podanie o przyjęcie na 3-letnie Kursy Handlowe Męskie im. Augusta Zielińskiego w Warszawie (k. 3), Kopia dyplomu L. 237.
[2] Błonie na dawnej fotografii, pod red. R. Nowoszewski, Błonie 2005, s. 168.
[3] Burza na zebraniu Polskiej Macierzy Szkolnej, “Express Poranny” 1932, nr 156, s. 5.
[4] Czy dyrektor gimnazjum podlega obowiązkowi ubezpieczenia w kasie chorych?, “Nowy Dziennik” 1930, nr 100, s. 11.
[5] 4-k1. Koeduk. Szkoła Handl. w Sochaczewie, “Przegląd Krajoznawczy poświęcony sprawom turystyki i rozbudowy kraju. Czasopismo ilustrowane” 1932, nr 4, s. 36.
[6] Dz.U. 1935 nr 67 poz. 419.
[7] [Informator Prywatnej 4-ro klasowej Koedukacyjnej Szkoły Handlowej Oddziału Stowarzyszenia Kupców Polskich w Sochaczewie na rok szkolny 1937/38], b.m.
[8] Spis obwodów szkolnych, zakładów kształcenia nauczycieli, seminariów dla wychowawczyń przedszkoli, instytutów i wyższych kursów nauczycielskich, szkół średnich ogólnokształcących oraz szkół zawodowych w Okręgu Szkolnym Warszawskim. Rok szkolny 1938/39, Warszawa 1938, s. 44 i 50.
