Siekiera miedziana z Ład w zbiorach Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą

W ubiegłym roku do naszego muzeum trafiła nietypowa przesyłka. W paczce zapakowana była bowiem starożytna siekiera, określona przez znalazców jako brązowa. Oprócz samego znaleziska poszukiwacze zamieścili dokładne współrzędne geograficzne oraz opis okoliczności w jakich dokonano odkrycia, co umożliwiło nam dokładną lokalizację w terenie. Siekiera została odnaleziona w torfie, w pobliżu stosunkowo obszernej terasy nadzalewowej. Po bliższym przyjrzeniu się znalezisku przez piszącego te słowa stwierdzono, że siekiera ta została w istocie wykonana z miedzi.


Siekierka miedziana z Ład, gm. Iłów w zbiorach MZSiPBnB

Tego typu znaleziska są wielką rzadkością, a tylko nieliczne posiadają tak dokładną lokalizację. Na wspomnianej terasie nadzalewowej nie jest znane stanowisko archeologiczne, choć niewykluczone jest istnienie takiego, ponieważ tego typu lokacje były często wykorzystywane w pradziejach. Obecnie teren ten użytkowany jest rolniczo, planuje się jednak wykonanie prospekcji powierzchniowej w czasie gdy obecność ewentualnych zabytków może być widoczna na powierzchni. Znalezisko siekiery w miejscowości Łady, niedaleko koryta rzeki Wisły, pozwala nam niemal z całą pewnością określić rzekę tę jako trakt handlowy, którym została transportowana z odległych terenów. Powszechnie przyjmuje się, że znaleziska miedziane na terenach Polski z okresu epoki kamienia, a właściwie epoki miedzi (chalkolit, eneolit) pochodzą z terenów zakarpackich. Określamy je mianem importów. Siekiera ta zachowała się bardzo dobrze i nie uległa korozji w znaczącym stopniu dzięki temu, że była zdeponowana na terenie podmokłym, w atmosferze beztlenowej lub o ograniczonej dostępności tlenu.

Omawiana siekiera ma kształt smukły, z lekko rozszerzonym ostrzem, wąską częścią obuchową (piętką), z brzegiem lekko ściętym (po stronie gdzie ostrze jest mniej rozszerzone). Największa grubość siekierki przypada na połowę jej długości. Długość siekiery wynosi 125 mm, maksymalna szerokość (przy ostrzu) – 37 mm, minimalna szerokość (przy obuchu) – 29 mm, a maksymalna grubość – 17,5 mm. Patyna w kolorze zielonym i brązowym, rozkłada się nierównomiernie na powierzchni zabytku.

Występowanie siekier miedzianych typu Bytyń (kwadraciki) na obszarze Polski (M. Samborski, na podstawie A. Szpunar Die beile in Polen)

Siekiery tego typu zaliczane są przez A. Szpunara do wariantu A typu Bytyń. Siekiera z Ład jest najbardziej podobna do innych miedzianych siekier z terenu Polski znalezionych w Augustowie (gm. Krajenka, woj. wielkopolskie), Bytyniu (gm. Kaźmierz, woj. wielkopolskie), Kietrzu (gm. loco, woj. opolskie), Przysieczu (gm. Prószków, woj. opolskie) i Skrońsku (gm. Gorzów Śląski, woj. opolskie).
Jak wynika z powyższego zestawienia siekiera z Ład nie posiada analogii na Zachodnim Mazowszu. Wśród siekier zakwalifikowanych do wariantu A typu Bytyń nie było do tej pory ani jednej siekiery z terenu Mazowsza (poza jedną siekierą znalezioną w woj. mazowieckim. Z wymienionych wyżej siekier, dokonując kryterium długości siekiery najbliższą naszej siekierze jest siekiera z Augustowa (12,6 cm), a także siekiery z Przysiecza (11,8 cm) i Skrońska (13,2 cm). Siekiera z Augustowa posiada znacznie bardziej rozszerzone ostrze (tzw. ostrze wachlarzowate). Siekiera z Przysiecza, choć krótsza to pod względem formy jest najbliższa siekierce z Ład, zarówno w przekroju płaskim jak i poziomym. Siekiera ze Skrońska posiada niemal identyczny kształt ostrza do omawianego okazu, jest natomiast bardziej szeroka w stosunku do długości. Pomimo drobnych różnic długości, rozmiar siekiery z Ład nie odbiega od uśrednionych wymiarów pozostałych siekier miedzianych z terenu Polski.

Ewolucja płaskich siekier miedzianych (Kienlin 2008, s. 516, na podstawie Dobeš 1989, 41 Abb.1)

Tobias Kienlin przypisuje płaskie siekiery miedziane do dwóch odrębnych horyzontów chronologicznych. Interesujący nas horyzont 1 to siekierki smukłe i raczej podłużne, o prostokątnym lub klinowatym przekroju, z bardziej lub mniej zakrzywionym ostrzem. Siekierki tego horyzontu należą do typów Stollhof-Hartberg i Split. Na podstawie występowania w grobach i skarbach łączy się je z horyzontem Jordanów/Jordansmühl, Brześć Kujawski, Bodrogkeresztúr. W chronologii absolutnej mowa jest tu o końcówce 5 tysiąclecia BC i początku 4 tysiąclecia BC (ok. 4200 – 3800 BC). Siekiera ta posiada silne analogie do siekier ze skarbu znalezionego w miejscowości Stollhof w Austrii, utożsamianym ze środkową epoką miedzi wg terminologii węgierskiej. (Kienlin 2008).

Płaskie siekierki miedziane horyzontu I odnajdywane były najczęściej wzdłuż rzeki Morawy, głównie w rejonie ujścia Beczwy do Morawy, niedaleko źródła Odry.
W tym kontekście należy zwrócić uwagę na występowanie miedzianych siekier typu Bytyń. Te o najbliższych analogiach do siekiery z Ład zgrupowane są głównie w rejonie Dolnego Śląska, Wielkopolski, Zachodniego Pomorza i Opolszczyzny, głównie wzdłuż Odry, aż do jej ujścia oraz nad Wisłą.

Skarb ze Stollhof w Austrii z siekierami horyzontu 1 (Kienlin 2008, za Mayer 1977, tab. 117A)

Rejon występowania płaskich, miedzianych siekier ogranicza się głównie do terenu Czech, Słowacji, Austrii i Polski. Za teren gdzie zostały wytwarzane uważa się rejon Moraw, miejsce skąd migrowały grupy pierwszych rolników na obszary Polski. Wydaje się, że wytwórczość miedzi nastąpiła w szczytowym fazie rozwoju kultur naddunajskich, a na tereny ziem polskich trafiały w wyniku wielowiekowych powiązań etniczno-kulturowych, jako istotny element wymiany dóbr.

Widoczne na siekierce rdzawe przebarwienia mogą świadczyć o obecności żelaza w składzie chemicznym siekiery. Obecność żelaza jest powiązana z naturalnymi zanieczyszczeniami tym metalem brył miedzianego surowca.

Rzeczą konieczną jest wykonanie na omawianej siekierze badań metalograficznych oraz analiza składu chemicznego. Dopiero wtedy będzie można z całą pewnością określić materiał z jakiego wykonano siekierę, a konkretnie procentowy udział miedzi i innych domieszek w bryle surowca, z której następnie wykonano ten przedmiot.

Komentarze