Kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących pułku piechoty czynnej w kampanii 1939 roku w Polsce

“Dowódców i obsługi ciężkich karabinów maszynowych cechować musi twardość charakteru, nieustępliwość i męstwo. Pamiętać oni muszą, że ich broń ma wielką siłę ogniową, ale że na istotne jej wykorzystanie i wydobycie z niej potężnego działania potrzeba dowódców i wykonawców, którzy są zdolni do przetrwania przesilenia boju i którzy w chwilach rozstrzygających nie tylko nie poddadzą się słabości, ale swą postawą i działaniem mogą wpłynąć na zasadniczą zmianę położenia z pozornie rozpaczliwego na zwycięstwo a swym przykładem wytrwania dodać ducha piechocie. (…) Wiara w celność i skuteczność swego ognia, zrozumienie jego niezawodności i potęgi przy opanowaniu technicznym broni, a zwłaszcza nerwów, pozwoli dowódcy i obsłudze na samodzielne i ofiarne działanie, zwłaszcza w chwili rozstrzygającej, gdy zwycięstwo leży tylko w ręku niższych dowódców i wykonawców.” (Wytyczne rozpoczynające III część regulaminu piechoty pt. “Kompania Karabinów Maszynowych. Walka”, Warszawa 1937)

Kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących pułku piechoty czynnej w kampanii 1939 roku w Polsce

 MZSiPBnB.001.2015.PMR

PAWEŁ MIKOŁAJ ROZDŻESTWIEŃSKI

W przedwojennym Wojsku Polskim mobilizowano kilka typów kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących. Pierwszy typ mobilizowano jako batalionowy pododdział w pułkach piechoty, inne zaś m.in. jako samodzielny oddział[1] w ramach dywizji piechoty i w ramach batalionów strzelców[2], mobilizowanych w brygadach kawalerii. Poniższe opracowanie dotyczy kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących pułku piechoty.

Pułki piechoty były jednostkami mobilizacyjnymi (l. dz. 6020/37), a za przygotowania mobilizacyjne pułku odpowiedzialny był dowódca pułku piechoty.

Pułk piechoty czynnej mobilizowany był wedle przewidzianego etatu, składającego się z trzech części:

– organizacji wojennej (l.dz. 3001/mob.org.), która zawierała informacje dotyczące organizacji wewnętrznej pułku oraz dane dotyczące ilości oficerów broni i służb oraz szeregowych (podoficerów i szeregowców) poszczególnych stopni, a także ilości i rodzajów zestawów uzbrojenia w każdym pododdziale pułku wraz z ilością środków transportu mechanicznego i konnego.

– zestawienie specjalności (l.dz. 4001/mob.org.) pokazujące ilości żołnierzy o specjalnościach niezbędnych do sformowania pododdziału;

– wojenne należności materiałowe (l.dz. 5001/mob.org.), zawierające zestawienia materiału wyjściowego: uzbrojenia, saperskiego, łączności, taborowego, intendenckiego, sanitarnego, weterynaryjnego, samochodowego oraz regulaminów dla pododdziału.

Pułk piechoty czynnej mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36[3] miał docelowo składać się z następujących pododdziałów:

– dowództwa pułku piechoty (etat nr 1)

– organów kwatermistrzowskich jednostek pozabatalionowych (etat nr 2);

– kompanii gospodarczej pułku piechoty (etat nr 3);

– plutonu łączności dowództwa pułku piechoty (etat nr 4);

– plutonu pionierów pułku piechoty (etat nr 5)

– plutonu przeciwgazowy pułku piechoty (etat nr 6);

– plutonu artylerii piechoty (etat nr 7) lub baterii artylerii piechoty (etat nr 8);

– kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ I (etat nr 9) lub kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ II (etat nr 9a);

– kompanii zwiadowców pułku piechoty (etat nr 10);

– dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11);

– kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12);

– kompanii strzeleckiej (etat nr 13);

– batalion marszowy piechoty (etat nr 14).

Dwa pułki piechoty: 32 i 57 p.p mobilizowały odpowiednio 3 i 1 plutony miotaczy ognia według etatu l.dz. 3652/mob.org.

Nadmienić należy, że etat przewidywał, że pułk piechoty mógł posiadać kompanię przeciwpancerną typu I lub II i pluton lub baterię artylerii piechoty. Różnice w etatach poszczególnych pododdziałów dotyczyły ilości działek przeciwpancernych w kompaniach i armat polowych w plutonie i baterii artylerii piechoty oraz podniesienia w przypadku kompanii typu I i baterii artylerii samodzielności kwatermistrzowskiej. W 1939 roku nie sformowano żadnej baterii w pułku piechoty, choć planowano ich organizację w 1, 5, 6 p.p. z 1 Dywizji Piechoty oraz 78, 79, 80 p.p. z 20 Dywizji Piechoty. Pułki posiadały również zamiast 4 plutonów armat ppanc. w kompanii przeciwpancernej typu I (12 armat wz. 1936 kal. 37 mm) tylko po 3 plutony (9 armat wz. 1936 kal. 37 mm).

Pułk piechoty składał się w czasie działań wojennych z dowództwa pułku, organów kwatermistrzowskich jednostek pozabatalionowych pułku piechoty, kompanii gospodarczej, oddziałów pułkowych (pozabatalionowych) i 3 batalionów.

Oddziały pułkowe (pozabatalionowe) gospodarczo podlegały kompanii gospodarczej:

– kompania zwiadu – pluton konny i pluton kolarzy;

– kompania przeciwpancerna – 3 plutony po 3 działka 37mm;

– pluton artylerii piechoty – 2 działa 75 mm;

– pluton pionierów;

– pluton przeciwgazowy;

– pułkowy pluton łączności.

Bataliony były samodzielne gospodarczo. Ich zasadniczą częścią były 3 kompanie piechoty w każdym i po jednej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących. Kompanie numerowano zgodnie ze starszeństwem batalionów. W pierwszym batalionie, dowodzonym przez podpułkownika, kompanie numerowano od 1 do 3, w drugim i trzecim dowodzonymi przez majorów odpowiednio 4-6 i 7-9.

Batalion w pułku piechoty uważany był w przedwojennej doktrynie za oddział, czyli zespół wojskowych sił i środków mogących samodzielnie realizować powierzone mu przez dowódcę pułku zadania zadania. Składał się z dowództwa batalionu, w którym dowódca batalionu wspierany był w swoich działaniach przez poczet dowódcy i przez integralny pluton łączności, a ponadto z trzech kompanii strzeleckich oraz kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej.

W skład dowództwa batalionu wchodziły również organy kwatermistrzowskie. Batalion miał również własne służby sanitarne, pozwalające na rozwinięcie batalionowego punktu opatrunkowego.

Batalion pułku piechoty czynnej mobilizowany był wedle przewidzianego etatu, składającego się z trzech części:

  1. organizacji wojennej (l.dz. 3001/mob.org.), która zawierała informacje dotyczące organizacji wewnętrznej batalionu oraz dane dotyczące ilości oficerów broni i służb oraz szeregowych (podoficerów i szeregowców) poszczególnych stopni, a także ilości i rodzajów zestawów uzbrojenia w każdym pododdziale batalionu wraz z ilością środków transportu mechanicznego i konnego.
  2. zestawienie specjalności (l.dz. 4001/mob.org.) pokazujące ilości żołnierzy o specjalnościach niezbędnych do sformowania pododdziałów;
  3. wojenne należności materiałowe (l.dz. 5001/mob.org.), zawierające zestawienia materiału wyjściowego: uzbrojenia, saperskiego, łączności, taborowego, intendenckiego, sanitarnego, weterynaryjnego, samochodowego oraz regulaminów dla pododdziału.

Batalion mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36 miał docelowo składać się z następujących pododdziałów:

– dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11);

– kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12);

– kompanii strzeleckiej (etat nr 13).

W pułku były trzy bataliony (w niektórych cztery), podzielone na kompanie wspierane przez dowództwo, sekcję granatników oraz drużynę gospodarczą.

Dodatkowo, wsparcie batalionu w zakresie broni maszynowej i stromotorowej zapewniała kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej, której etat przedstawiam w niniejszym artykule.

Kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących stanowiła wsparcie batalionu piechoty. Jej struktura organizacyjna i samodzielność gospodarcza pozwalała na elastyczny podział i przydzielanie poszczególnych plutonów do kompanii piechoty, czwarty pluton karabinów maszynowych przewożony na taczankach przydzielany był do zapewniania czynnej obrony przeciwlotniczej dowództwa batalionu[4]. W związku z tym zasadniczo kompania karabinów maszynowych nigdy nie działała w całości.

Schemat organizacji kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszących wg etatu nr 9:

– dowódca kompanii;

– poczet dowódcy kompanii;

– 1 pluton karabinów maszynowych na biedkach
(3 karabiny maszynowe);

– 2 pluton karabinów maszynowych na biedkach
(3 karabiny maszynowe);

– 3 pluton karabinów maszynowych na biedkach
(3 karabiny maszynowe);

– 4 pluton karabinów maszynowych na taczankach
(3 karabiny maszynowe);

– pluton moździerzy (2 moździerze);

– drużyna gospodarcza.

Uzbrojenie kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej

Podstawowym uzbrojeniem plutonów kompanii były polskie karabiny maszynowe wz. 1930 Browning (od 1938 roku również ulepszona wersja 1930a), stanowiący zestaw nr 11a, używane z podstawami piechoty wz. 1930 i 1934. Niektóre kompanie otrzymały również ckm. wz. 1908 Maxim na podstawach saneczkowych. Do obydwu typów ckm używano amunicji 7,92 x 57 mm.

Tak jak wspomniano warto napisać, że każdy przewidziany etatem materiał uzbrojenia stanowił tzw. zestaw, czyli kompletny zestaw broni, podstawy, elementów dodatkowych pozwalających na pełne wykorzystanie bojowe broni. Zestaw nr 11a składał się z: karabinu wz. 1930 z tłumikiem płomieni, kolby przeciwlotniczej, 3 zapasowych luf w futerale na lufy zapasowe z pasem, kompletnego parowego węża gumowego o długości 2,5 m, wodnika (wielkości skrzynki amunicyjnej), 16 taśm parcianych na 330 naboi w 16 skrzynkach, 4 noszaków oraz pokrowca brezentowego na karabin. Zestaw nr 12a stanowiła podstawa do karabinu. Każdy karabin dysponował również niezbędnikiem (metalową skrzynką) stanowiącym zestaw nr 13a, w której m.in. znajdowały się części zapasowe, przybory i muszka kołowa wz. 1929 oraz celownik przeciwlotniczy.

Zestaw nr 11b składał się z: ckm wz. 1908 lub 1910/28 (polska przeróbka rosyjskiego karabinu maszynowego[5] wz. 1905 lub 1910), futerału z dwoma zapasowymi lufami, zapasowego zamka, kompletnego parowego węża gumowego o długości 2,5 m., wodnika, blaszanki na odrzutnik ostry z odrzutnikiem, 10 taśm na 250 nabojów w 10 skrzynkach i pokrowca na karabin. Zestaw nr 12b stanowiła podstawa do karabinu, a zestaw na 13b niezbędnik z muszką kołową.

Do karabinów maszynowych przewidziano również ładowniki do taśmowania amunicji (ckm wz. 1930 zestaw nr 14a, ckm wz. 1908 – zestaw 14b).

Do prowadzenia ognia pośredniego z ciężkich karabinów maszynowych przewidziano zestaw przyborów i przyrządów celowniczych stanowiących zestaw nr 31. Zestaw ten przewidziany dla kompanii karabinów maszynowych składał się z kątomierza-busoli z przyrządem oświetlającym, dalmierza, 6 kompletów celownika-kątomierza wz. 1929 oraz 24 tyczek kierunkowych.

Regulamin piechoty z 1933 roku informował, że ciężki karabin maszynowy był bronią samoczynną o stałej podstawie i dużej szybkostrzelności praktycznej oraz dzięki systemowi chłodzenia do prowadzenia ognia przez dłuższy czas. Podkreślano, iż karabin maszynowy jest najpotężniejszą bronią piechoty pozwalającym na prowadzenia silnego i długotrwałego ognia ogniem bezpośrednim (skierowywanym na zmienne i nagle pojawiające się cele do 2500 m) lub pośrednim (ze stanowisk zakrytych ze skutecznością do 3500 m)[6].

Moździerze działały zwykle na korzyść batalionu, a oddawano je dowódcom kompanii tylko w razie niezbędnej konieczności.

Jako podstawowy typ moździerza w pododdziałach występował moździerz wz. 1931 Stokes-Brand (zestaw nr 20a), a także moździerz wz. 1928 (zestaw nr 20b). Oba moździerze miały kaliber 81 mm. Moździerz wz. 1928 ważył z dwójnogiem i płytą 63,5 kg, a donośność praktyczna wynosiła 2700 m. Moździerz wz. 1931 ważył około 60 kg i miał donośność praktyczną 3000 m. Amunicja do moździerzy ważyła odpowiednio: dla pocisku zwykłego około 3,2 kg, ciężkiego około 6,5 kg. Szybkostrzelność moździerzy wynosiła 20 strzałów na minutę.

W skład zestawu nr 20a wchodziły następujące elementy: moździerz wz. 1931 (lufa, dwójnóg i płyta podstawowa), kaptur wylotowy z paskiem, pokrowiec na śrubę kierownicy, pas do przenoszenia dwójnogu i lufy, szelki z poduszką do przenoszenia płyty podstawowej, 6 skrzynek amunicyjnych na 3 granaty zwykłe z 2 pudełkami na ładunki dodatkowe, skrzynka amunicyjna na 3 granaty ciężkie z pudełkiem na ładunki dodatkowe i pudełkiem na ładunki zerowe. Dodatkowo do moździerza przewidziano niezbędnik – zestaw nr 21 (znajdowała się w nim min. tabela strzelnicza) zestaw nr 22, który stanowiły części zapasowe przenoszone w płóciennym woreczku.

Zestaw nr 20b składał się z: moździerza wz. 1928 (lufa, dwójnóg i płyta podstawowa), kaptura wylotowego z pasem, przyborów i narzędzi oraz części zapasowych.

Ogień moździerzy uważano w przedwojennym regulaminie[7] piechoty za bardzo celny i łatwy do przerzucania, co pozwalało na szybkie i skuteczne ześrodkowanie w granicach donośności sprzętu. Używać go należało przede wszystkim do niszczenia gniazd karabinów maszynowych, ukrytych dział piechoty, na martwe pola ostrzału i drogi dojścia nieprzyjaciela na pozycje bojowe. Ciężkie pociski z zapalnikiem ze zwłoką można było również wykorzystywać do niszczenia schronów polowych.

Do transportu ckm wz. 1930 używano biedek pod ckm wz. 1933[8] a w czwartym plutonie taczanek pod ckm piechoty wz. 1936, do transportu moździerzy wykorzystywano biedki pod moździerze wz. 1933. Na biedce pod ckm przewożono: karabin maszynowy z pokrowcem, kolba do strzelania p.plot., pojemnik z 3 lufami zapasowymi, wąż gumowy do wodnika, tłumik płomieni, wodnik z wodą, noszaki – 4 sztuki; podstawa pod ckm z masztem plot., niezbędnik, skrzynka konserwacyjna (jedna na pluton), przybory do prowadzenia ognia pośredniego na każdej biedce 1/3 zestawu, amunicja taśmowana – 2640 naboi, w 8 taśmach po 330 naboi, każda w osobnej skrzynce. W biedce amunicyjnej z amunicją do ckm transportowano: amunicję zataśmowaną w ilości 5280 naboi, w 16 taśmach po 330 naboi, każda w osobnej skrzynce, ładownik, wodnik. W odróżnieniu od resorowanych biedek do przewożenia broni w kompanii do transportu amunicji wykorzystywano także nieresorowane biedki amunicyjne wz. 1933. W razie braku biedek zastępowano je wozami z poboru.

Biedki zaprzężone były w pojedyncze konie, w uprzęży szorowej z siodełkiem przekonnym. Pojazdy te powodowane były przez woźnicę biedki, który prowadził konia piechotą. Taczanki[9] zaprzęgane były w 3 konie, środkowy koń w uprzęży chomontowej, dwa boczne w szorach i powożone były przez woźnicę z kozła pojazdu.

  1. Dowódca kompanii (kapitan), uzbrojony w prywatny pistolet, strzelec – ordynans, uzbrojony w karabinek z bagnetem, koń wierzchowy.
  1. Poczet dowódcy:

– obserwatorzy (kapral, starszy strzelec, strzelec), uzbrojeni w 3 karabinki z bagnetem;

– gońcy (dwaj strzelcy) uzbrojeni w karabinki z bagnetami;

– patrol sanitarny (kapral i dwóch strzelców) uzbrojonych w bagnety;

– obsługa zapasowa (kapral, starszy strzelec i 4 strzelców), uzbrojonych w karabinki.

  1. Plutony karabinów maszynowych:
  1. (Pierwszy) pluton karabinów maszynowych:

– dowódca plutonu (por., ppor.) uzbrojony w pistolet, ordynans osobisty w stopniu strzelca, uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– zastępca dowódcy plutonu (sierżant), uzbrojony w pistolet;

– obserwator (kapral) uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– oceniacz odległości (starszy strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– pomocnik rusznikarza (starszy strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem.

  1. (pierwszy) karabin maszynowy:

– karabinowy (plutonowy), uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– celowniczy (starszy strzelec), uzbrojony w bagnet i ciężki karabin maszynowy;

– taśmowy (strzelec), uzbrojony w bagnet;

– pomocniczy (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– amunicyjni (dwóch strzelców), uzbrojonych w karabinki z bagnetami;

– woźnica biedki pod karabin maszynowy (strzelec) uzbrojony w karabinek z bagnetem, biedka wz. 1933 pod ckm (lub biedka pod ckm Maxim), zaprzęg jednokonny, koń pociągowy – taborowy.

  1. (drugi) i 3 (trzeci) karabin maszynowy:

Karabinowymi 2. i 3. karabinu maszynowego byli wg. etatu kaprale.

Pozostała część etatu bez zmian.

– woźnice biedek amunicyjnych plutonu (dwaj strzelcy), uzbrojeni w karabinki z bagnetami,

  1. pluton karabinów maszynowych – jak pierwszy

III. pluton karabinów maszynowych – dowódcą III plutonu był chorąży lub podchorąży rezerwy (wg. etatu nie posiadali ordynansów osobistych), zastępcą dowódcy plutonu był plutonowy.

  1. pluton karabinów maszynowych na taczankach

Dowódca plutonu (por. ppor.), uzbrojony w pistolet, koń wierzchowy.

2 biedki amunicyjne, 3 taczanki pod ckm. piechoty w zaprzęgach trzykonnych, razem 11 koni pociągowych – taborowych.

  1. Pluton moździerzy:

– dowódca plutonu (por., ppor.), uzbrojony w prywatny pistolet, ordynans uzbrojony w karabinek z bagnetem.

– zastępca dowódcy plutonu (sierżant), uzbrojony w pistolet;

– oceniacz odległości, starszy strzelec uzbrojony w karabinek z bagnetem;

  1. działon

– działonowy (kapral), uzbrojony w karabinek z bagnetem, wyposażony w lornetkę, busolę kierunkową, nosił płytę podstawową moździerza;

– celowniczy (st. strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem, nosił lufę z kapturem , torbę celowniczego (poziomica, pion, klucz do wykręcania iglicy, klucz do wykręcania zamka, pakuły i szmaty do czyszczenia lufy, oliwiarka, pudełko do smarów, zapasowa iglica);

– ładowniczy (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem, dwójnóg , wycior do czyszczenia przewodu lufy, wycior do usuwania niewypałów i do natłuszczania przewodu lufy;

– pomocnik (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem, jedna skrzynka po pociskach zawierająca: 25 zapalników, 25 ładunków normalnych (zerowych), 120 ładunków dodatkowych w 4 paczkach po 30 sztuk, klucz do odpakowywania skrzynki z zapalnikami, klucz do wykręcania nakrętek pocisków i przekręcania zapalników (ostrzenia pocisków), szmaty i pakuły do czyszczenia pocisków, jedna skrzynka na amunicję z 3 pociskami każda;

– amunicyjni (dwóch strzelców), uzbrojonych w karabinek z bagnetem, po dwie skrzynki na amunicję z 3 pociskami każda;

– 2 woźniców (dwóch strzelców), uzbrojonych w karabinek z bagnetem;

– 2 biedki pod sprzęt i amunicję, każda zaprzęg jednokonny, koń pociągowy – taborowy.

  1. działon – jak 1.
  1. Drużyna gospodarcza:

– sierżant – szef (starszy sierżant), uzbrojony w pistolet;

– podoficer broni i gazowy (plutonowy), uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– rusznikarz (plutonowy), uzbrojony w pistolet;

– podoficer gospodarczy (plutonowy), uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– podoficer furażowy (kapral), uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– kucharze (st. strzelec i strzelec), uzbrojonych w karabinek z bagnetem;

– kuchnia polowa oraz 1 skrzynia do gotowania (2 strzelców uzbrojonych w karabinek z bagnetem), zaprzęg kuchni czterokonny, uprząż szorowa, 4 konie pociągowe – taborowe, pierwsza para powożona z siodła, druga z przodka.

– rymarz (strzelec), uzbrojony w karabinek z bagnetem;

– woźnice (6 strzelców), uzbrojonych w karabinek z bagnetem;

– tabor: 1 wóz przykuchenny, 1 wóz furażowy, 1 wóz kancelaryjno-bagażowy, 3 wozy amunicyjne, koni – 12 taborowych, zaprzęgi dwukonne. W razie zamiany wozów na jednokonne etat zwiększa się o 6 woźniców (strzelców) uzbrojonych w karabinek z bagnetem;

 Łącznie: 167 żołnierzy (173 żołnierzy przy zaprzęgach jednokonnych)

oficerów 5 (5 oficerów broni)

chorąży 1

starszy sierżant 1

sierżantów 4

plutonowych 8

kaprali 18

starszych strzelców 26

strzelców 104 (110 strzelców przy zaprzęgach jednokonnych)

koni wierzchowych 2

koni taborowych 46

kuchnia polowa 1

skrzynia do gotowania 1

wozów pociągowych taborowych 6 (12 – zaprzęgi jednokonne)

biedek 21

taczanek 3

 Tabela należności materiału mundurowego: 161 kompletów (zestaw 101) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca pieszego; 1 komplet (zestaw 102) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca jezdnego; 3 komplety (zestaw 105) umundurowania i oporządzenia oficera pieszego; 2 komplety (zestaw 106) umundurowania i oporządzenia oficera jezdnego; 2 komplety narzędzi i przyborów szewskich; 8 kompletów (167) wyposażenia specjalnego roboczego; i 2 komplety (168) specjalne dla kucharza. W okresie zimowym tj. od 1 października do 1 marca dodatkowo żołnierze otrzymywali 161 zestawów (180) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca pieszego, wojsk technicznych, lotniczych i woźnicy, 1 zestaw (181) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca jezdnego oraz 16 zestawów (185) wyposażenia zimowego dodatkowego dla woźnicy i obsługi reflektorów.

 Tabela należności materiału uzbrojenia: 127[10] karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia (133 karabinki z bagnetami i sznurami do czyszczenia przy zaprzęgach jednokonnych), 2 z 8 etatowych pistoletów zastąpiono dwoma bagnetami luźnymi, 2 pistolety do nabojów sygnałowych, do etatowych 27 bagnetów luźnych dodano 2 w miejsce etatowych pistoletów, oraz 5 pistoletów oficerskich nie uwzględnionych w etacie. 12 ckm wz. 1930 lub 1908 (zestaw 11a lub 11b). 12 podstaw do ckm (zestaw 12a lub 12b). 12 niezbędników do ckm (zestaw 13a lub 13b) . 4 ładowniki do ckm wz. 1930 lub 6 ładowników do ckm wz. 1908 (zestaw 14a lub 14b). 6 lawetek przeciwlotniczych i 6 uchwytów wzmacniających w przypadku pobierania ckm wz. 1908[11]. 2 moździerze niezbędnikami i częściami zapasowymi do moździerza (zestawy 20, 21, 22). Przybory i przyrządy celownicze do ognia pośredniego ckm (zestaw 32) oraz skrzynka rusznikarska kompanii km wraz z przyborami, narzędziami specjalnymi i sprawdzianami (zestawy 26 i 27). Skrzynka z częściami zapasowymi dla rkm wz. 1928 lub wz. 1908/15 (w zależności od typu używanych w pułku) i skrzynka z częściami zapasowymi do ckm (zestaw 29 lub 30). Ilość przydzielonych jednostek ognia: do karabinków – 508 j.o. (536 j.o. przy 133 karabinkach), 48 j.o. do ckm, 8 j.o. do moździerzy, 6 j.o. do pistoletów i 2 zestawy 25 mm naboi sygnałowych do pistoletu sygnałowego.

Stosunek ilościowy różnych rodzajów amunicji w jednej jednostce ognia wynosił:

– ciężkie karabiny maszynowe – 1766 nabojów „S.C.”, 34 nabojów „P.S.”, 200 nabojów „P”;

– moździerz wz. 1931 i wz. 1928 – 4 granaty o dużej pojemności, 20 granatów o małej pojemności, 1 granat wskaźnikowy, 24 zapalników natychmiastowych RIG wz. 1918, 3 zapalniki z krótką zwłoką wz. 1899/15;

– moździerz wz. 1918 – 20 granatów o małej pojemności, 1 granat wskaźnikowy, 24 zapalników natychmiastowych RIG wz. 1918, 3 zapalniki z krótką zwłoką wz. 1899/15;

Zamiast naboi wskaźnikowych zalecano tymczasowo zdeponować jeden granat o małej pojemności, ilość zapalników do granatów wynosiła 1,1.

Rozmieszczenie amunicji w kompanii ckm było następujące:[12]

– wyposażenie indywidualne marszowe – etatowe 127 kbk (133 kbk) po 2 j.o. czyli 254 (266) j.o.;

– amunicja przewożona na biedkach, taczankach i wozach amunicyjnych – na biedkach sprzętowych po 1 j.o. razem 12 j.o.; na biedkach amunicyjnych po 3 j.o. razem 18 j.o., na wozach amunicyjnych po 6 j.o. razem 18 j.o.;

– pociski do moździerzy 81 mm – na biedkach sprzętowych po 1 j.o. razem 2 j.o.; na biedkach amunicyjnych po 2 j.o. razem 4 j.o., na wozach amunicyjnych po 1 j.o. razem 2 j.o.

Kompania wyposażono ponadto w 167 masek przeciwgazowych wz. 1932 i 167 hełmów wz. 1931 z podpinkami (173 przy zaprzęgach jednokonnych).

Przyrządy optyczne i miernicze: 20 lornetek pryzmatycznych.

Materiały pędne i smary: 9,6 litrów gliceryny w bańce 10 litrowej lub 24 kg soli do karabinów maszynowych na okres zimy. 5,1 litra nafty ciężkiej (destylowanej) w bańkach: 5 litrowej i 0,1 litrowej. 9,65 litra oleju F2-75 w bańce 10 litrowej. 15,6 kg wazeliny technicznej w puszkach o wagomiarze 10, 5 i 1 kg.

Materiały do konserwacji broni: 7,6 kg pakuł i 9,1 kg szmat.

Tabela należności materiału saperskiego: 115 łopatek piechoty: po 1 zestawie dla: dowódcy kompanii, dowódców plutonów, zastępców dowódcy plutonów, sierżanta szefa, podoficera broni, obserwatorów, gońców, oceniaczy odległości, pomocników rusznikarza, ordynansów osobistych, 3 zestawy dla patrolu sanitarnego, 6 zestawów dla obsługi zapasowej, po 5 zestawów dla obsługi każdego ckm lub moździerza. 14 toporów II: po jednym zestawie dla każdego karabinowego i działonowego. 12 nożyc do cięcia drutu kolczastego po 1 zestawie dla obsługi każdego ckm, 3 zestawy wyposażenia saperskiego do taczanek. 3 wyposażenia saperskie wozów: jeden zestaw dla wozów przykuchennego i kancelaryjno-bagażowego, jeden zestaw dla wozu furażowego, jeden zestaw dla wozów amunicyjnych. Piła poprzeczna. 12 siatek do ckm w zależności od typu: Maxim, Hotschkiss lub wz. 1930 oraz 2 siatki do moździerzy dostarczane przez Ministerstwo Spraw Wojskowych.

 Tabela należności materiału taborowego: 6 wozów taborowych z uprzężami dwukonnymi (lub 12 jednokonnych z uprzężami z poboru); 3 taczanki z uprzężą 3-konną; 9 biedek pod ckm piechoty; 2 biedki pod moździerz piechoty; 10 biedek amunicyjnych i 21 uprzęży jednokonnych; uprząż czwórkowa zaprzęgu mieszanego do kuchni polowej; zestaw narzędzi rymarsko-siodlarskich. Przedmioty zapasowe, dodatkowe i przybory końskie – według odnośnych norm podanych w tabeli należności materiału taborowego pomocniczego. Materiały opałowe: 120 kg koksu. Materiały pędne i smary oraz sprzęt gospodarski: 5,5 litra nafty zwyczajnej rafinowanej w bańce 5 litrowej; 10 kg smaru do osi w puszce o pojemności 10 kg.

 Tabela należności materiału sanitarnego: 167 opatrunków osobistych (173 opatrunków przy zaprzęgach jednokonnych), 2 torby szeregowca sanitarnego uzupełnione o 100 g mydła do mycia rąk i 2 manierki oraz dwie oznaki naramienne Czerwonego Krzyża. 1 torba podoficera sanitarnego (typ 3/I) uzupełniona o 50 g mydła do mycia rąk, 0,25 kg świec oraz oznakę naramienną Czerwonego Krzyża. Torba podoficera sanitarnego typu 3/II dostarczana przez służbę zdrowia. Nosze polowe. Księga zgłoszeń chorych wz. 1 do San. 3W/1935.

 Tabela należności regulaminów:

– instrukcja strzelecka cz. III c.k.m. O.5/1928/III;

– 6 tabel strzelniczych c.k.m. – tabele dowódcy kompanii i plutonu O.5/1936/III.c (w tym jedna zapasowa);

– 18 tabel strzelniczych c.k.m. – tabele karabinowego O.5/1936/III.c (w tym 6 zapasowych);

– instrukcja strzelecka cz. III c.k.m. strzelanie plot. O.5/1929/IIIa

– instrukcja strzelecka cz. IV moździerz 81 mm O.5/1929/IV;

– regulamin piechoty cz. I i II P.1/1933/I, P.1/1934/II;

– instrukcja o broni piechoty cz. III c.k.m. + atlas Uzbr.3/1930;

– instrukcja o broni piechoty cz. III c.k.m. wz. 30 + atlas Uzbr.3/1933;

– instrukcja o broni piechoty dodatek II. + atlas Uzbr. 3/31;

– instrukcja o broni piechoty cz. IV moździerz. + atlas Uzbr.4/1930;

– administracja w formacjach polowych (Pododdział) A.W. 1.

 Tabela należności materiału żywnościowego: Żywność i pasza: 835 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (Zestaw 1/I); 835 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (1/II); 334 kompletów jednodniowej żywności „R” na żołnierza (2); 6 zestawów (3/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 6 kompletów (3/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 138 kompletów (4/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia taborowego lub jucznego; 138 kompletów (4/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia taborowego lub jucznego; 96 kompletów (5/I) jednodniowej paszy twardej „T” na konia (bez względu na kategorię); 96 kompletów (5/II) jednodniowej paszy objętościowej „T” na konia (bez względu na kategorię); 4 komplety (6) jednodniowej paszy twardej „R” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 92 komplety (6) jednodniowej paszy twardej „R” na konia taborowego lub jucznego; Sprzęt żywnościowy: kuchnia polowa z zestawem sprzętu i skrzynka do gotowania ze sprzętem.

 Tabela należności materiału kwaterunkowego: Sprzęt i materiały kwaterunkowe: oświetlenie – 1 komplet nr 1 i 5 kompletów nr 4; 1 metr przestrzennego drewna do gotowania strawy na 3 dni; 0,5 kg smaru do osi w puszce na smar 0,5 kg; mała skrzynia kancelaryjna, 3 kg świec. Przybory i materiały kancelaryjne: komplet nr 5 pieczęci i pieczątek; przybory i materiały pisarskie – 1 komplet nr 3 i 5 kompletów nr 4, przybory i materiały pisarskie – komplet nr 5. Druki: druki rachunkowe – komplet nr 1; 6 kompletów druków polowych; zeszyt – spis podoficerów i szeregowców Ew. 1 wz. 7.

Autor składa serdeczne podziękowania za uwagi Panów: dr. Andrzeja Konstankiewicza, płk dr. Andrzeja Wesołowskiego oraz Leszka Erenfeichta za cenne uwagi do tekstu.

Matriały archiwalne uzyskano dzięki wsparciu Centralnego Archiwum Wojskowego.

 Przy cytowaniu proszę o podawanie informacji: MZSiPBnB.001.2015.PMR, Rozdżestwieński Paweł, Kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących pułku piechoty czynnej w kampanii 1939 roku w Polsce, www.muzeumsochaczew.pl, dostęp z dnia ……………

[1] W strukturze dywizji piechoty znajdowała się prócz opisywanej kompanii w pułkach piechoty samodzielna kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących. Liczyła 191 żołnierzy: 6 oficerów oraz 185 szeregowych: 34  podoficerów, 151 szeregowców. Wsparcie kwatermistrzowskie kompanii w całości zapewniał transport konny – 38 wozów taborowych dwukonnych, kuchni polowej w zaprzęgu czterokonnym (pierwsza para powożona z siodła, para dyszlowa powożona z kozła), 4 taczanek (przy każdej taczance zaprzęg trójkonny) oraz 8 koni wierzchowych. Kompania uzbrojona była w 12 ciężkich karabinów maszynowych (kompanie  te wyposażano m.in. w ckm wz. 1908), 2 moździerze 81 mm oraz 151 karabinków z bagnetami. CAW.I.303.3.699 Dywizja Piechoty. Dane organizacyjne i techniczne dla prac kwatermistrzowskich w polu. Sztab Główny – Oddział IV, l.dz. 1230/IV. Mob. 39.

[2] W strukturze brygady kawalerii znajdowała się w przydzielonym do brygady batalionie strzelców kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących. Uzbrojona była w 12 ciężkich karabinów maszynowych i 2 moździerze 81 mm. CAW.I.303.3.699 Brygada Kawalerii. Dane organizacyjne i techniczne dla prac kwatermistrzowskich w polu. Sztab Główny – Oddział IV, l.dz. 1230/IV. Mob. 39.

[3].CAW I.303.3.369  – Organizacja piechoty na stopie wojennej. Pułk piechoty. Sztab Główny – Oddział I. Etat zatwierdzony został w dniu 9 marca 1936 roku przez Szefa Sztabu Głównego gen. bryg. W. Stachiewicza. Dokument tez został oznaczony nr ewidencyjnym 158 i przydzielony był do dowództwa 7 Dywizji Piechoty (data wpływu 6 października 1937 roku). W opisie etatu posługuję się podanymi tam należnościami wojennymi, jeśli ulegały one zmianom w szczegółowych etatach to różnice te zostaną wykazane w dalszej części opisu oraz w tabelach zbiorczych.

[4] Piechota 1939-1945, Zeszyt 4, Czerwiec 1974, s. 6.

[5] Rosyjskie karabiny maszynowe wz. 1905 lub 1910 do polskiej armii trafiły w dwóch wersjach: rosyjskiej – na amunicję Mosina kal. 7,62x54R oraz niemieckiej – po przerobieniu ich na amunicję Mausera 7,92×75 mm. W Polsce ex-rosyjskie karabiny przerobiono na amunicję Mausera 7,92×75 mm. Pozwalało to m.in. na użycie tych samych taśm amunicyjnych w karabinach wz. 1908 i wz. 1905 i 1910.

[6] Regulamin Piechoty, cz. I., Ogólne zasady walki piechoty. Warszawa 1933, str. 24.

[7] Regulamin Piechoty, cz. I., Ogólne zasady walki piechoty…, s. 26. Autorzy regulaminu zdawali sobie sprawę z niewydolności transportowej kompanii karabinów maszynowych, w których do przewożenia moździerza i amunicji przewidziano biedkę zaprzęganą w jednego konia. Dlatego też konstatowano, że ogień moździerzowy pochłania dużo amunicji, „której uzupełnienie, zwłaszcza w natarciu, jest trudne”. Z tego też powodu należało prowadzić tylko w przypadkach niezbędnych (np. bezpośrednie i poważne zagrożenie).

[8] http://wp39.struktury.net/pp-ckm-pluton-na-biedkach.html – dostęp 11.11.2015.

[9] Dwuczęściowe nadwozie taczanki wz. 1936 pod ckm osadzono na dwuczęściowym podwoziu połączonym sprzęgłem przegubowym. Zastosowanie takiego rozwiązania pozwalało na uzyskanie znacznej zwrotności pojazdu (mały promień skrętu przy zwrotności pojazdu wynoszącej 900). Równocześnie sprzęgło przegubowe umożliwiało niezależne ruchy przedniego i tylnego półwozia. Przednią i tylną część podwozia, łączonego, jak wspomniano sprzęgłem przegubowym, stanowiła stalowa rama wykonana z dwuteownika. W taczance zastosowano zawieszenie niezależne dla każdego koła – przegubowo-korbowe (wg dzisiejszej terminologii – wahacz wleczony) oraz dla przedniej i tylnej pary kół poprzeczne resory piórowe (8 piór) mocowane pośrodku do poprzeczki (belka resorowa – ceownik) ramy i końcami do korby (wahacza). Drewniane koła z dębowymi szprychami oraz stalowymi piastami i obręczami, o średnicy 1000 mm pozwalały uzyskać większą zdolność przekraczania rowów (szerokości do 1200 mm i głębokości do 800 mm) i łatwiejsze pokonywanie nierówności terenowych. Koła części przedniej i tylnej osłonięto stalowymi błotnikami mocowanymi do ramy za pośrednictwem wsporników. Na przednim lewym błotniku, w jego najwyższym punkcie mocowano metalową tabliczkę wytwórni. Część przednia pojazdu z podłogą wykonaną z drewna sosnowego miała cztery wsporniki, dwie podpórki do skrzynki, dwie boczne poręcze oparcia i drewniane oparcie dla woźnicy oraz podpórkę drewnianą na nogi (tzw. podnóże), skrzynkę z drewna sosnowego (dł. 855 mm, szer. 108 mm i wys. 180-150 mm) osadzoną w stalowym szkielecie i służącą, jako siedzisko do powożenia, brezentowy worek rekwizycyjny mocowany do deski oparcia i podłogi. W części tylnej taczanki, także z drewnianą podłogą, zainstalowano przy tylnej krawędzi ramy oraz przed siedzeniem celowniczego i taśmowego uchwyty do blokowania nóg podstawy pod ckm ustawiony tyłem do kierunku jazdy. Pojazd wyposażono w stałą stalową orczycę, orczyki z drewna jesionowego oraz hamulec sanicowy. Do taczanki piechoty wz. 1936 pod ckm  przeznaczono zaprzęg trzykonny, koń środkowy w dyszelkach (kąt giętkości dyszli: +900 -200) w uprzęży chomątowej, a konie boczne w uprzęży szorowej wz. 1936, całość stanowiła uprząż trzykonną wz. 1936. Konstankiewicz A., Rozdżestwieński P. Taczanki wz. 1928 i wz. 1936, Warszawa 2015, str. 36-40.

[10] Przy zamianie biedek amunicyjnych na wozy amunicyjne taką samą ilością wozów jednokonnych lub 5 wozami dwukonnymi – należność wojenna zmniejszała się o 5 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia, 5 hełmów, 5 masek przeciwgazowych, 5 opatrunków osobistych.

[11] Podstawy pod ckm piechoty wz. 1930 i 1934 posiadały maszty do ognia przeciwlotniczego przechowywane w tylnej nodze podstawy.

[12] Rybka R., Stepan K. Plan Mobilizacyjny, Najlepsza Broń, Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Warszawa 2010, s. 1066.

Komentarze