Tatarzy polscy

W Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą została otwarta nowa wystawa pt. „Tatarzy polscy”. Ekspozycja przedstawia historię osadnictwa tatarskiego na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczpospolitej już od końca XIV w. Tatarzy zostali obdarzani wolnościami stanu rycerskiego i osadzani w zamian za służbę konną w wojsku w każdej potrzebie. Uzyskali również przywilej pozostania przy swojej religii – islamie, a także zgodę na wznoszenie świątyń muzułmańskich – meczetów i zakładanie cmentarzy – mizarów. Największa liczba Tatarów osiedliła się w rejonie miasta Sokółka na Podlasiu /Bohoniki i Kruszyniany/ oraz w okolicach Białej Podlaskiej i Terespola /Studzianka, Lebiedziew i ­Zastawek/.

Tatarzy byli niestety słabymi gospodarzami, bardziej pociągały ich działania wojenne, w których zdecydowanie lepiej się czuli. Dawali temu przykład uczestnicząc we wszystkich powstaniach i bitwach, broniąc państwa polskiego, od konfederacji barskiej po kampanię wrześniową w 1939 r. W 2 poł. XIX wieku dostrzegamy schyłek świetności tatarskiej, zarówno na Podlasiu, jak i na terenach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Złożyło się na to kilka czynników. Po pierwsze postępująca stale rusyfikacja, która nie ominęła także Tatarów. Popowstaniowe zsyłki w głąb Rosji i szykany ze strony władz carskich miały wpływ wyraźny na zmniejszanie się liczby ludności tej grupy. W przypadku rejonu bialskopodlaskiego możemy mówić także o oddaleniu od centrów tatarskości. Jednak Tatarzy w większości nie odeszli od polskości: stale rozmawiali między sobą po polsku, czytali polską prasę i utrzymywali kontakty towarzyskie ze swymi sąsiadami Polakami.

W końcu XIX w. Tatarzy rozwinęli szeroką działalność społeczną i gospodarczą. Kierownictwo nad tym przyjęli przedstawiciele najzamożniejszych rodów, którzy nie chcieli dopuścić do upadku swojej społeczności. Po 1919 r. Tatarzy włączali się do pracy w polskich urzędach lub wstępowali do służby porządkowej. W okresie międzywojennym Tatarzy zaczęli wydawać dwa własne pisma. Jedno ­ o profilu popularno ­ naukowym: “Rocznik Tatarski”, drugie ­ przeznaczone dla szerszego ogółu czytelników: “Życie Tatarskie”. Ukazywał się także “Przegląd Islamski”, wydawany w latach trzydziestych przez stołeczną gminę muzułmańską. Meczety w Bohonikach i Kruszynianach grupowały lokalną społeczność tatarską.

II wojna światowa i okupacja przyniosły znaczne starty w społeczeństwie tatarskim. Zmiany granic po 1945 r. i akcje repatriacyjne spowodowały, że Tatarzy z Wileńszczyzny i Nowogródczyzny przesiedleni zostali na Pomorze i Ziemie Zachodnie, tworząc w wielu miastach niewielkie skupiska. W nowych granicach Polski pozostały tylko dwa meczety: w Bohonikach i Kruszynianach, które stały się centrum islamu w Polsce. Obecnie największa liczba Tatarów w Polsce mieszka w Gdańsku, Białymstoku, Gorzowie Wielkopolskim i Warszawie oraz w Bohonikach i Kruszynianach. Dokładna ich liczba nie jest znana ­ to 3­5 tys. osób. W środowisku tej mniejszości działa Muzułmański Związek Religijny w RP oraz Związek Tatarów Polskich (ten pierwszy szacuje, że polskich muzułmanów, w większości pochodzenia tatarskiego, jest około 5 tysięcy.

Na wystawie prezentowane są eksponaty związane z religią – strój imama, Koran, tespihy -­ różańce modlitewne, dywany modlitewne oraz muhiry – obrazy zawierające ładnie wykaligrafowane i zdobione wersety z Koranu. Do dzisiaj muzułmanie polscy zawieszają w mieszkaniach muhiry zrobione ręcznie w Polsce lub drukowane, importowane z krajów muzułmańskich. Jako, że Tatarzy zawsze kojarzeni byli z kawalerią, to na wystawie pokazujemy mundury żołnierzy – ułanów tatarskich oraz lancę w proporczykiem Szwadronu Ułanów Tatarskich. Ekspozycję uzupełniają archiwalne dokumenty oraz zdjęcia z życia polskich Tatarów. Niewątpliwą ciekawostką jest manekin Tatara ubranego i wyposażonego z okresu późnego średniowiecza.

Wystawa została zorganizowana przy współudziale Muzeum Podlaskiego w Białymstoku a eksponaty zostały wypożyczone także z Muzeum Wojska w Białymstoku i Muzeum Ziemi Sokólskiej w Sokółce. Ekspozycję „Tatarzy polscy” można będzie oglądać do końca sierpnia br.

Komentarze