Dramatyczne dzieje narodu oraz ziemi sochaczewskiej przybliża Trakt Pamięci Bohaterów Bitwy nad Bzurą 1939 roku. Trasa jest idealna dla cyklistów, którzy przy okazji aktywnego wypoczynku, stawiają na zdobywanie wiedzy. Szlak jest swoistym uhonorowaniem zasłużonych w tej bitwie. Przy ich mogiłach, m.in. w Mistrzewicach, Rokicinie czy Leontynowie, możemy oddać hołd tym, którzy we wrześniu 1939 roku starali się wykonać niewykonalny wówczas obowiązek obrony Polski.
1. Ruszki
Wieża nawigacyjno-lotnicza, którą tu zobaczymy, wyznaczała świetlny punkt orientacyjny w lotnictwie cywilnym i wojskowym. Pełniła też rolę wieży obserwacyjnej. Janów–Ruszki to również miejsce pola walki 6 baterii 17 PAL pod dowództwem por. Ludwika Głowackiego oraz 4 baterii 17 PAL ppor. Adama Czartoryskiego. Odwiedzając te tereny, warto przypomnieć sobie spektakularne zwycięstwo polskich artylerzystów – 16 września 1939 r. pokonali niemiecki pancerny pułk Waffen SS „Leibstandarte Adolf Hitler” – zniszczyli 22 czołgi i 31 motocykli przeciwnika.
2. Juliopol
Możemy tu zobaczyć jeden z największych w Polsce cmentarzy żołnierzy polskich poległych w czasie II wojny światowej. W wydzielonej kwaterze, spoczywa około 2,2 tys. walczących w bitwie nad Bzurą. Inne źródła podają, że może tu być pochowanych nawet ponad 3,7 tys. żołnierzy polskich armii „Poznań” i „Pomorze”. Spośród poległych zidentyfikowano zaledwie 237 walczących.
3. Młodzieszyn
Podczas działań Bitwy nad Bzurą, 1939 r. Młodzieszyn znalazł się w rejonie bitwy oraz na trasie przemarszu WP do przepraw przez Bzurę. W dniach 16–18 września miejscowość była silnie bombardowana i ostrzeliwana przez niemieckie lotnictwo i artylerię. We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. gen. brygady Stanisława Grzmot-Skotnickiego, Gimnazjum im. Bohaterów Bitwy nad Bzurą oraz pomnik poświęcony poległym w czasie II wojny światowej. Ważnym miejscem pamięci narodowej w Młodzieszynie jest również dzwonnica przy kościele – w czasie II wojny światowej pełniąca rolę więzienia, w którym przetrzymywano i mordowano mieszkańców z terenu gminy.
4. Mistrzewice
To ważny punkt strategiczny w walkach o Brochów we wrześniu ’39. Jego utrzymanie przez 7 Pułk Strzelców Konnych Wielkopolskich miało zapewnić bezpieczną przeprawę dla dywizji armii „Poznań” i „Pomorze”. W kwaterze wydzielonej na cmentarzu spoczywają m.in. mjr Kazimierz Dorożyński – dowódca I batalionu 18 pułku piechoty oraz mjr Stanisław Molenda – dowódca II batalionu 37 pułku piechoty. Nekropolia kryje 120 poległych w Bitwie nad Bzurą.
5. Witkowice
„Gdy przyszłe roczniki Wyższej Szkoły Wojennej Polski dla studiów taktycznych wyjeżdżać będą na pole bitwy nad Bzurą niech nie przeoczą, że formy działań wojennych ulegają zmianom i zależą od techniki uzbrojenia, ale że prawa wojny pozostają niezmienne. Spośród wielu tych praw najbardziej zasadnicza jest tak prosta, a tak trudna do zrealizowania prawda, że nie ma zwycięstwa bez bitwy. A przechodząc koło grobów poległych nad Bzurą żołnierzy polskich, niech ci, którzy kształcą się na przyszłych dowódców, wspomną, że leżą tu żołnierze, którzy starali się wykonać niewykonalny wówczas obowiązek obrony Polski” – to słowa gen. Tadeusza Kutrzeby (dowódcy zgrupowanych sił armii „Poznań” i „Pomorze”). W Witkowicach, w rejonie historycznej przeprawy wojsk polskich przez Bzurę, odnajdujemy pamiątkowy obelisk oraz most jego imienia. Miejscowość jest „świadkiem” m.in. boju z Niemcami, w czasie którego ppor. Łukasz Ciepliński zniszczył osiem czołgów wroga. To wydarzenie upamiętnia tablica.
6. Kamion
Właśnie tutaj, podczas rozpoznawania możliwości przeprawy przez Bzurę, odłamkiem pocisku artyleryjskiego poważnie raniono gen. Franciszka Seweryna Włada – dowódcę 14 Dywizji Piechoty. Swój ostatni rozkaz wydał 17 września 1939 r. Następnego dnia już nie żył. Na cześć bohatera jego imię przyjęła Szkoła Podstawowa w Kamionie. Na jej terenie jest również obelisk symbolizujący miejsce, w którym generał został ranny.
7. Januszew
Przed śmiercią w miejscowej gajówce ciężko ranny gen. Wład podyktował swój ostatni list do żony – „Myślę stale o Tobie... Polsce się poświęcam. Chowaj naszego syna na dzielnego Polaka. Spowiadałem się... Frank”. Zmarłego 18 września dowódcę pochowano w Iłowie koło kościoła. Niecały rok po śmierci przeniesiono jego ciało na cmentarz wojskowy na Powązkach.
8. Rokicina
W tym rejonie do ostatniego marszu szturmowego ku przeprawie przez Bzurę i do Puszczy Kampinoskiej formował rozbite oddziały generał Stanisław Grzmot-Skotnicki. Na skraju lasu znajduje się nekropolia, wyremontowana siłami wolontariuszy z Muzealnej Grupy Historycznej im. II batalionu 18 pułku piechoty. Wśród kwater można obejrzeć metalowy krzyż z tabliczkami w kształcie nieśmiertelników, które upamiętniają walczących w kampanii wrześniowej ’39. Cmentarz wojenny pośród lasu kryje ciała około 300 poległych żołnierzy.
9. Budy Stare
Wieś i okoliczne lasy były „świadkami” wielu dramatycznych chwil – lotnictwo niemieckie silnie ostrzeliwało i bombardowało te tereny. Tutaj koncentrowały się oddziały polskich armii „Poznań” i „Pomorze” w drodze na przeprawy przez Bzurę w rejonie Mistrzewice–Witkowice–Kamion. Hołd bohaterom możemy dziś oddać na cmentarzu założonym na planie kwadratu, na skraju wsi przy drodze prowadzącej z Młodzieszyna do Iłowa.
10. Leontynów
Miejscowy cmentarz, kryjący szczątki około 300 żołnierzy poległych w walce w tym rejonie, skłania do zadumy. Nekropolię otaczają wydmy i wzniesienia, wokół jest też dużo zieleni – rośnie tu gęsty las, w którym żyje wiele gatunków dzikich zwierząt. Okoliczne wzgórza „widziały” ostatni bój żołnierzy polskich, których atakowały zmotoryzowane oddziały piechoty niemieckiej przy wsparciu czołgów i artylerii. Zidentyfikowano zaledwie siedmiu poległych. Wśród nich są: kpr. Edward Ciupa, strz. Henryk Kazińszczyk, strz. Kienemejer, kpt. Karol Kleczeński, strz. Antoni Rusin, strz. Feliks Sakowski, strz. Czesław Sałata.
11. Sochaczew
15 września, 1939 r. po ciężkich walkach o utrzymanie Sochaczewa podczas odwrotu II/18 pp poległ major Feliks Kozubowski. Tablicę ustawiono u wjazdu na most, który został nazwany jego imieniem, zaś mogiły obrońców miasta i ich dowódcy znajdują się na pobliskim cmentarzu przy ulicy Traugutta.
12. Boryszew
Tablicę ustawiono przy pierwotnym miejscu pochówku i egzekucji żołnierzy Bydgoskiego Batalionu Obrony Narodowej. Zbrodni tej, dokonano na jeńcach wojennych 22 września 1939 r., po pokazowym sądzie polowym. Jej sprawców do dnia dzisiejszego nie udało się ustalić. 50 Żołnierzy BBON spoczywa obecnie w zbiorowej mogile na cmentarzu w Kozłowie Biskupim.