Mobilizacja kompanii strzeleckiej w pułku piechoty w 1939 roku

„Zwarcie się z nieprzyjacielem oko w oko jest zawsze czynem, który świadczy o najwyższej wartości piechoty. Bagnet w tej walce jest dla piechura narzędziem doskonałym. Bagnet jest środkiem rozstrzygającym przy każdym nagłym zetknięciu się z przeciwnikiem, gdy na strzał nie ma czasu.”

Mobilizacja kompanii strzeleckiej w pułku piechoty w 1939 roku

MZSiPBnB.003.2015.PMR

 PAWEŁ MIKOŁAJ ROZDŻESTWIEŃSKI

Pułk piechoty czynnej mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36[1] miał docelowo składać się z następujących pododdziałów:

– dowództwa pułku piechoty (etat nr 1)

– organów kwatermistrzowskich jednostek pozabatalionowych (etat nr 2);

– kompanii gospodarczej pułku piechoty (etat nr 3);

– plutonu łączności dowództwa pułku piechoty (etat nr 4);

– plutonu pionierów pułku piechoty (etat nr 5)

– plutonu przeciwgazowy pułku piechoty (etat nr 6);

– plutonu artylerii piechoty (etat nr 7) lub baterii artylerii piechoty (etat nr 8);

– kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ I (etat nr 9) lub kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ II (etat nr 9a);

– kompanii zwiadowców pułku piechoty (etat nr 10);

– dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11);

– kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12);

– kompanii strzeleckiej (etat nr 13);

– batalion marszowy piechoty (etat nr 14).

Batalion pułku piechoty czynnej mobilizowany był wedle przewidzianego etatu, składającego się z trzech części:

  1. organizacji wojennej (l.dz. 3001/mob.org.), która zawierała informacje dotyczące organizacji wewnętrznej batalionu oraz dane dotyczące ilości oficerów broni i służb oraz szeregowych (podoficerów i szeregowców) poszczególnych stopni, a także ilości i rodzajów zestawów uzbrojenia w każdym pododdziale batalionu wraz z ilością środków transportu mechanicznego i konnego.
  2. zestawienie specjalności (l.dz. 4001/mob.org.) pokazujące ilości żołnierzy o specjalnościach niezbędnych do sformowania pododdziałów;
  3. wojenne należności materiałowe (l.dz. 5001/mob.org.), zawierające zestawienia materiału wyjściowego: uzbrojenia, saperskiego, łączności, taborowego, intendenckiego, sanitarnego, weterynaryjnego, samochodowego oraz regulaminów dla pododdziału.

Batalion mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36 miał docelowo składać się z następujących pododdziałów:

– dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11);

– kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12);

– kompanii strzeleckiej (etat nr 13).

Pluton strzelecki był najmniejszym pododdziałem piechoty dowodzonym przez oficera w przedwojennym Wojsku Polskim. Jednocześnie należy podkreśli, że plutony strzeleckie były jedynymi pododdziałami w piechocie Wojska Polskiego uzbrojonymi w karabiny, a nie karabinki. Etat przewidywał, że pośród wydanych żołnierzom karabinów miało znaleźć się również pewna ilość karabinów wyborowych, których ilość i podział między pododdziały zależał od dowódcy pułku.

W kompanii piechoty karabinów było 138, po przydzieleniu karabinów przeciwpancernych wz. 1935 pozostawało ich 135. Kompanie numerowano w batalionów w sposób ciągły od 1 do 9. Łącznie więc w pułku piechoty było 1242 karabiny, a z karabinami przeciwpancernymi 1215.

Plutony w kompanii strzeleckiej numerowano liczbami rzymskimi (I, II, itd.)

W skład plutonu wchodziły 3 drużyny strzeleckie (numerowane cyframi arabskimi), każda składająca się z 2 podoficerów, 3 starszych strzelców i 14 strzelców.

Podstawowym karabinem piechoty w kompaniach strzeleckich były karabiny wz. 1898 Mauser produkcji niemieckiej i polskiej oraz karabiny wz. 1898a produkcji polskiej. Oba karabiny wz. 1898 i 1898a, konstrukcyjnie identyczne, różniły się zewnętrznie celownikami, we wcześniejszych wersjach używano celowników kolankowych, a w polskich karabinach wz. 1898a celowników suwakowych. Różnicą w stosunku do karabinków były inne długości lufy i odmienne pasy skórzane, z możliwością szybkiego ich skracania i mocowania wzdłuż dolnej części łoża broni. Rozwiązanie to, zaczerpnięte z armii niemieckiej, było związane z użyciem broni podczas wystąpień uroczystych i ułatwiało chwyty bronią. Karabiny Mausera strzelały amunicją 7,92×57 mm identyczną z amunicją do ręcznych i ciężkich karabinów maszynowych.

Jednocześnie należy podkreślić, że kompanie piechoty a w nich plutony strzeleckie były jedynymi pododdziałami w piechocie Wojska Polskiego uzbrojonymi w karabiny, a nie karabinki. Regulamin z 1934 roku podkreślał, że pomimo rozwoju broni maszynowej, karabin powtarzalny nie stracił nic na wartości i znaczenia w boju[2]. Podkreślano, że jest on główną i groźną bronią w rękach piechura – doskonałym i niezastąpionym narzędziem walki. Ówcześni wojskowi twierdzili, że pojedynczy ogień z karabinu jest najskuteczniejszym środkiem do zwalczania szybko znikających celów pojedynczych na bliskich odległościach. Twierdzono, że strzelec wyborowy jest w stanie prowadzić skuteczny ogień do 800 metrów do celów polowych, a do celów większych nawet do 1200 metrów[3]

Zarówno karabin wz. 1898 i 1898a oraz karabinki wz. 1929 wydawane dla obsług w kompanii piechoty były bronią powtarzalną, z celownikiem wyskalowanym między 300 a 2000 metrów. Skuteczny ostrzał z tej broni ograniczał się do 400 m w przypadku celów małych, a do 600 metrów w przypadku celów większych i celów polowych.

Karabiny i karabinki miały bagnet zakładany na broń do walki wręcz. Bagnety z pierścieniem jelca oznaczano od początku lat trzydziestych XX wieku wzorem 1929, a bez – wzorem 1927. Do wyszkolenia w walce bagnetem przykładano w przedwojennym wojsku duże znaczeniu, traktując bagnety jako efektywny środek walki w zwarciach. „Zwarcie się z nieprzyjacielem oko w oko jest zawsze czynem, który świadczy o najwyższej wartości piechoty. Bagnet w tej walce jest dla piechura narzędziem doskonałym. Bagnet jest środkiem rozstrzygającym przy każdym nagłym zetknięciu się z przeciwnikiem, gdy na strzał nie ma czasu. W lesie, a w szczególności w ciemnościach bagnet staje się głównym środkiem walki[4]”. Strzelców szkolono również w walce wręcz łopatką, uważając ja za skuteczny środek walki.

Granaty ręczne stanowiły broń pojedynczego strzelca, uzupełniającą działanie broni palnej na bliższych odległościach, zwłaszcza w stosunku do celów ukrytych za ochroną. Donośność rzutu granatem wynosiła 30-40 m, a zasięg rażenia odłamkami granatu zaczepnego 20 m i 100 m przy granacie obronnym. Granaty ręczne stanowiły broń pojedynczego strzelca, uzupełniającą działanie broni palnej na bliższych odległościach, zwłaszcza w stosunku do celów ukrytych za ochroną, w okopie czy w miejscach zamieszkałych. Donośność rzutu granatem wynosiła 30-40 m, a zasięg rażenia odłamkami granatu zaczepnego 20 m i 100 m przy granacie obronnym. Granat ręczny wedle przedwojennego regulaminu piechoty potęgował wpływ moralny na przeciwnika, zwłaszcza w ciemnościach i przy nagłym ataku.

Ręczny karabin maszynowy wz. 1928 – zestaw nr 15 – był bronią organizacyjnie przydzieloną do drużyny piechoty. Niekiedy ze względów taktycznych można go było wydzielić z drużyny i podporządkować bezpośrednio dowódcy plutonu. Rkm-y towarzyszyły strzelcom w każdym terenie, a ich konstrukcja umożliwiała użycie w pierwszej linii przez pojedynczego strzelca. Normalnym ogniem rkm był ogień punktowy krótkimi seriami po 3-6 strzałów. Ogień dłuższymi seriami zgodnie z regulaminem piechoty[5] należał do wyjątków (odparcie szturmu, szarża kawalerii, napad ogniowy i.t.d.), ponieważ zmniejszał celność broni, powodował rozgrzewanie lufy i za duże zużycie amunicji.

Ciężar karabinu wynosił około 9 kg, najniższy celownik 300, najwyższy 1600. Skuteczność ognia do małych celów 800 m, najwyższych 1600 m. Po zastosowaniu muszki kołowej wz. 1929 z rkm-u można było prowadzić ogień do samolotów na wysokości do 1000 m. Szybkostrzelność praktyczna do 200 strzałów na minutę. Magazynki mieściły po 20 nabojów.

W skład zestawu nr 15 wchodził: karabin wz. 1928 z tłumikiem płomieni, 1 zapasowa lufa (pokrowiec na trzy lufy był przydzielony do 3 rkm) oraz 52 magazynki. Zestaw nr 16a stanowił oporządzenie dla sekcji rkm w drużynie piechoty. Składał się z pokrowca na karabin, pasa do rkm-u, 4 sztuk ładownicy prawej, 4 sztuk ładownicy lewej oraz 6 toreb na magazynki (po 5 magazynków). Dodatkowo dla każdego karabinu przewidziano niezbędnik (zestaw nr 17), składający się z brezentowej pochwy z częściami zapasowymi, narzędziami i przyborami oraz metalowego futerału zawierającego muszkę kołową i celownik przeciwlotniczy (brezentową część noszono w ładownicy, metalowy futerał w chlebaku).

Ogień rkm-u kierowano wraz z ogniem całej drużyny do celów na wprost strzelającego oddziału.

Granatniki zgrupowane w sekcji granatników podlegały bezpośrednio dowódcy kompanii, ich ogień uzupełniał ogień karabinów maszynowych. Granatnikami zwalczano bliskie cele, ukryte za ochroną, znajdujące się w martwych polach lub ukazujące się nagle, bezpośrednio przed piechotą, gdy artyleria i moździerze nie mogły ich już ostrzelać, np. w natarciu przed samym szturmem. Ogień sekcja prowadziła jako całość, zwalczając kolejno poszczególne cele wszystkimi granatnikami równocześnie.

Granatnik wz. 1936 był bronią o stromym torze pocisku, donośności do 700 m, o wadze około 7 kg. Szybkostrzelność praktyczna do 20 strzałów na minutę.

Granatniki nie były opisane w zestawach działu broni ręcznej i maszynowej Służby uzbrojenia.

Trochę więcej informacji należy podać o karabinach wz. 1935, o których do tej pory pisano niewiele w kontekście ich użycia w pułkach piechoty.

Na początku 1939 roku[6] pułki otrzymały zaplombowane skrzynie zawierające karabiny przeciwpancerne wz. 1935, zapasowe lufy, części zapasowe oraz amunicję do tej broni. Skrzynie te oznaczone zostały jako „sprzęt mierniczy A.R.”.

Skrzynie oznaczone jako „sprzęt mierniczy A.R. I” zawierały karabin przeciwpancerny wz. 1935 (wymiary skrzyni 1780[7] x 270 x 183 mm ) oraz instrukcje do broni.

Skrzynie oznaczone jako „sprzęt mierniczy A.R. II” zawierała zapasowe lufy.

W skrzyniach oznaczonych jako „sprzęt mierniczy A.R. III” znajdowały się uchwyty i imadła do wymiany lufy w karabinie oraz części zapasowe do broni.

Amunicja do karabinu wz. 1935 przechowywana była w skrzyniach z oznaczeniem „21. Eksport” z czerwonym pasem i fioletowym kółkiem. W skrzyni mieściło się 288 naboi, pakowanych w pudełka po 12 sztuk (na etykiecie znajdowało się godło państwowe, napis: „P.W.U. Fabryka Amunicji”, niżej informacje o liczbie naboi oznaczonych jako „7,9 mm nab. DS.” oraz numer partii i rok produkcji). 12 pudełek pakowano w hermetyczną puszkę cynkową, a dwie takie puszki w drewnianej skrzyni.

Nowa broń otoczona była tajemnicą do tego stopnia, że dowódcy pułków nie wiedzieli w jaki sposób rozdysponować ja do pododdziałów. W kwietniu 1939 roku rozesłano do zainteresowanych dowódców pułków piechoty wyjaśnienie[8], że zaplombowane skrzynie ze sprzętem optyczno-mierniczym – ze specjalnymi sygnaturami – zawierają w sumie taką ilość sprzętu, jaka jest przewidziana na wyposażenie niektórych oddziałów pułku. Jako przykład podano skrzynie oznaczone jako sygnaturą „21 K.” (czyli z amunicją), w których dla 3 batalionów piechoty w pułkach przydzielono w ilości 7 sztuk, pisząc, że na batalion przypadają 2 skrzynie i część trzeciej.

Dowódcom pułku nakazano czekać na rozkaz otwarcia zamkniętych i zapieczętowanych kopert l.dz. 1000/m.39, które zawierały szczegółowe wyjaśnienia i dyspozycje.

W połowie lipca 1939 roku zdecydowano zezwolić na dowódcom i strzelcom wyborowym na zapoznanie żołnierzy z nową bronią. Do tego celu w każdym oddziale otwarto po jednej skrzyni „A.R.I” zawierającej karabin oraz po jednej skrzynce „21 K.” z amunicją. Szkolenie to miało na celu zapoznanie ze sprzętem, z instrukcją obsługi, oswojenie strzelców wyborowych z wielkością sprzętu i amunicją oraz praktyczne poznanie celności i funkcjonowania. Zezwolono na przeprowadzenie pokazowego strzelania do tarcz na odległość 200 metrów. W zapoznaniu w pułku piechoty wziąć udział mogli: dowódcy batalionów i kompanii, rusznikarz (zbrojmistrz) bez pomocników oraz po 3 strzelców wyborowych z każdej kompanii. Od uczestników wymagano zachowania w tajemnicy celu spotkania. Po przeprowadzeniu zajęć karabiny przeciwpancerne zostały wyczyszczone, zakonserwowane i złożone z powrotem do skrzyń.

W nocy z 17 na 28 sierpnia 1939 roku[9] rozkazem l.dz. 4897/Mob. 39 zarządzono otwarcie kopert l. 1000/Mob.39 i wykonanie czynności zawartych w instrukcji wewnątrz kopert[10].

Karabiny wz. 1935 przydzielono strzelcom wyborowym po 1 karabinie na pluton strzelecki oraz po 1 karabinie najlepszym strzelcom z kompanii zwiadu: po jednym dla plutonu kolarzy i plutonu zwiadowców konnych. Ogółem dla pułku piechoty przydzielono 29 karabinów wz. 35. Nakazano poinformować dowódców batalionów i kompanii o charakterystyce sprzętu oraz skontrolować obsadę strzelców wyborowych i zwrócić jak największą uwagę na ich wybór. Rozkazano intensywne szkolenie[11] obsługi sprzętu, choć podkreślano, że należy zachować broń nadal w tajemnicy.

Zapasowe lufy (po jednej na karabin) miały być przewożone na wozie amunicyjnym, na wozach tych transportowano również lufy do karabinów kompanii zwiadu.

Karabiny po wyjęciu ze skrzyń były nadal traktowane jako broń tajna i umieszczania w pokrowcu wykonanym staraniem pododdziału, a do czasu wykonania pokrowców owijana kocem lub innym materiałem, aby być nadal całkowicie zabezpieczona przed oglądaniem.

Skrzynie pozostałe po broni należało odesłać do najbliższej składnicy uzbrojenia.

Schemat kompanii strzeleckiej

– dowódca kompanii;

– poczet dowódcy;

– sekcja granatników;

– 1 pluton strzelecki:

* 3 drużyny;

* biedka amunicyjna plutonu.

– – 2 pluton strzelecki:

* 3 drużyny;

* biedka amunicyjna plutonu.

– 3 pluton strzelecki:

* 3 drużyny;

* biedka amunicyjna plutonu.

– drużyna gospodarcza

Organizacja kompanii strzeleckiej:

  1. Dowódca kompanii (kpt.), uzbrojony w prywatny pistolet, etatowy koń wierzchowy. Strzelec – ordynans osobisty, uzbrojony w karabinek z bagnetem.
  1. Poczet dowódcy:

– obserwatorzy – kapral i starszy strzelec, uzbrojeni w karabinek z bagnetem.

– gońcy – trębacze – starszy strzelec i dwaj strzelcy, uzbrojeni w karabinek z bagnetem.

– sekcja sanitarna – kapral, starszy strzelec, 4 strzelców, uzbrojonych w bagnety.

  1. Sekcja granatników

– sekcyjny – sierżant, uzbrojony w pistolet.

– granatnikowi – kapral i 2 starszych strzelców, uzbrojonych w karabinek z bagnetem.

– celowniczowie – 3 strzelców, uzbrojonych w bagnety i granatniki.

– amunicyjni – 6 strzelców, uzbrojonych w karabinek z bagnetem.

– biedka amunicyjna – strzelec – woźnica, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Koń taborowy.

 Plutony strzeleckie

 I pluton

– dowódca plutonu (por. / ppor.), uzbrojony w prywatny pistolet, osobiście prowadził pluton w walce i służbie polowej, wykonując zadania przydzielone przez dowódcę kompanii. Do jego zadań należała także stała orientacja co do ilości amunicji posiadanej przez pluton. Regulamin mówił, że zużycie ½ amunicji skutkowało natychmiastowym meldunkiem do dowódcy kompanii, a ¼ amunicji stanowiła zapas dowódcy, którego nie można było użyć bez jego rozkazu.

– ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem. Obsługiwał dowódcę plutonu, był jego gońcem bojowym, pomagał obserwatorowi w urządzeniu punktu obserwacyjnego. W przypadku pozostałych plutonów, jeśli dowodzone były przez chorążego lub podchorążego rezerwy, likwidacji ulegał etat ordynansa.

– zastępca dowódcy plutonu – sierżant, uzbrojony w pistolet. Pomagał dowódcy i zastępował go, czuwał nad łącznością z sąsiadem, uzupełnieniem amunicji i porządkiem w plutonie. Powierzano mu dowodzenie częścią lub całością plutonu. Regulował ruchem biedki plutonu, w czasie jej posuwania się za plutonem. W czasie walki do niego zgłaszali się nosiciele i amunicyjni z drużyn, których zaopatrywał z biedki lub składu amunicyjnego plutonu bądź też kierował na punkt amunicyjny kompanii. Do załadowywania magazynków rkm miał do pomocy strzelca.

– obserwator – kapral – uzbrojony w pistolet. Obserwował pole walki, sporządzał szkice ogniowe i urządzał punkt obserwacyjny dowódcy plutonu. Prowadził osobiście lub przez przydzielonych mu wypatrywaczy obserwację przeciwlotniczą i przeciwpancerną, podając znaki ostrzegawcze i sygnał alarmu. W związku z pełnioną przez niego funkcją prawdopodobnie podlegał mu strzelec wyborowy uzbrojony w karabin przeciwpancerny wz. 1935.

– strzelec wyborowy – starszy strzelec – uzbrojony według etatu w karabin z bagnetem, po otwarciu skrzyń z karabinami przeciwpancernymi wz. 1935, otrzymywał jako uzbrojenie karabin ppanc. i bagnet luźny.

  1. drużyna

– drużynowy – plutonowy – uzbrojony w karabin z bagnetem. Osobiście prowadził drużynę głosem, znakiem i przykładem. Wyznaczał nosicieli, do przenoszenia amunicji karabinowej i granatów ręcznych.

– zastępca drużynowego – kapral – uzbrojony w karabin z bagnetem. Pomagał dowódcy, czuwał nad łącznością z sąsiadami, utrzymywał porządek z tyłu drużyny, czuwał nad uzupełnieniem amunicji i miał być w każdej chwili gotowy do dowodzenia częścią lub całością drużyny.

– strzelcy – dwóch starszych strzelców (pomagali drużynowemu, zwracając uwagę na najbliższych strzelców i przestrzegając należytego prowadzenia ognia, nastawienia celowników, wykonywania skoków, wskazywali cele i troszczyli się o ochronę skrzydeł drużyny), 11 strzelców uzbrojonych w karabiny z bagnetami (ilość strzelców wyborowych uzależniona była od ilości posiadanych w plutonie karabinów wyborowych).

obsługa rkm:

– karabinowy – starszy strzelec – uzbrojony w karabinek z bagnetem. Wybierał stanowiska i cele samodzielnie, bądź na rozkaz dowódcy drużyny.

– celowniczy – strzelec uzbrojony w rkm i bagnet. Nosił rkm, prowadził z niego ogień na rozkaz karabinowego i był kierunkowym w drużynie.

– amunicyjni – dwóch strzelców uzbrojonych w karabinki z bagnetem. Nosili amunicję i pomagali celowniczemu w obsłudze rkm.

  1. i 3. drużyna jak 1.

– biedka amunicyjna plutonu – strzelec – woźnica biedki, uzbrojony w karabinek z bagnetem, koń pociągowy taborowy, biedka;

II i III pluton jak I (po jednym strzelców II i III plutonie miało specjalność „szewc”).

  1. Drużyna gospodarcza

– sierżant – szef – starszy sierżant, uzbrojony w pistolet.

– podoficer broni i gazowy – plutonowy, uzbrojony w karabinek z bagnetem.

– podoficer gospodarczy – plutonowy, uzbrojony w karabinek z bagnetem.

– kucharze – starszy strzelec, strzelec, uzbrojeni w karabinki z bagnetem.

– kuchnia polowa – dwaj strzelcy, jezdny i woźnica, zaprzęg czterokonny – mieszany, 4 konie pociągowe taborowe.

– tabor – wóz przykuchenny, wóz amunicyjny, wóz kancelaryjno-bagażowy. 3 strzelców – woźniców uzbrojonych w karabinki z bagnetem, zaprzęgi dwukonne, 6 koni taborowych. W przypadku zastąpienia wozów dwukonnych jednokonnymi etat zwiększał się o trzech strzelców – woźniców, uzbrojonych w karabinki z bagnetem.

 Łącznie: 226 żołnierzy (229 żołnierzy przy zaprzęgach jednokonnych)

oficerów 4 (4 oficerów broni)

starszych sierżantów 1

sierżantów 4

plutonowych 11

kaprali 15

starszych strzelców 36

strzelców 155 (158 strzelców przy zaprzęgach jednokonnych)

koni wierzchowych 1

koni taborowych 14 (17 przy zaprzęgach jednokonnych)

biedek 4

kuchni polowych 1

 Tabela należności materiału uzbrojenia: etatowo 138 karabinów, które zmniejszono do 135 po wydaniu karabinów przeciwpancernych wz. 1935[12]. Etatowe 61 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia (64 karabinki z bagnetami i sznurami do czyszczenia przy zaprzęgach jednokonnych) powiększono o 4 karabinki z bagnetami zamiast pistoletów, 5 etatowych pistoletów zastąpiono wspomnianymi powyżej 4 karabinkami i 1 bagnetem luźnym, dodatkowo dodano trzy bagnety luźne dla celowniczych karabinów przeciwpancernych wz. 1935, 1 pistolet do nabojów sygnałowych, oraz 4 pistolety oficerskie nie uwzględnione w etacie. 226 masek przeciwgazowych i hełmów z podpinkami (229 przy zaprzęgach jednokonnych). 9 rkm wz. 1928 (zestaw 15) z oporządzeniami (zestaw 16a) i niezbędnikami (zestaw 17) oraz 3 lawetki do prowadzenia ognia przeciwlotniczego. 3 granatniki (zestaw 9) z niezbędnikami (zestaw 10). Ilość przydzielonych jednostek ognia[13]: do karabinów i karabinków – 812 j.o. (824 j.o. przy zaprzęgach jednokonnych), 36 j.o. do rkm, 12 j.o. do granatnika i 1 zestaw 25 mm naboi sygnałowych do pistoletu sygnałowego oraz 12 j.o. do karabinów przeciwpancernych. 276 granatów ręcznych zaczepnych, 138 granatów ręcznych obronnych.

Rozmieszczenie amunicji w kompanii strzeleckiej:

  1. wyposażenie indywidualne marszowe:
  • 138 kb walczących po 3 jednostki ognia – 414 j.o. (dwie ładownice z załódkowaną amunicją po 45 sztuk w każdej – w nawiasach uzupełnienia Autora);
  • 27 kbk obsługi rkm po 2 j.o. – 54 j.o. (60 sztuk załódkowanej amunicji przenoszonej w chlebakach);
  • 10 kbk sekcji granatników po 2 j.o. – 20 j.o. (dwie ładownice z załódkowaną amunicją po 30 sztuk w każdej i 60 sztuk załódkowanej amunicji przenoszonej w chlebakach);
  • 28 kbk pozostałych strzelców po 2 j.o. – 56 j.o. (dwie ładownice z załódkowaną amunicją po 30 sztuk w każdej).
  • granaty zaczepne – 138 kb walczących a 1 granat – 138 granatów;
  • amunicja do rkm – 9 rkm po około 1 j.o. (24 magazynki, w tym jeden z pociskiem P, po 20 sztuk amunicji, w broni i ładownicach – razem 480 sztuk amunicji na każdy rkm) – około 9 j.o., 3 biedki plutonowe po 1,96 j.o. dla każdego rkm-u (na każdej biedce przewożono 28 magazynków (w 5 torbach po 5 magazynków z pociskiem S oraz w jednej torbie 3 magazynki z pociskiem P – 560 sztuk amunicji – oraz 28 pudełek po 15 sztuk amunicji – 420 sztuk amunicji – dla każdego rkm-u; na jednej biedce łącznie 84 magazynków w 18 torbach oraz 84 pudełka w jednej skrzyni) – około 18 j.o.;
  • amunicja do granatników – 3 granatniki po 1j.o. – 3 j.o. (3 torby po 6 granatów, 1 torba 2 granaty), biedka kompanijna po 2 j.o. – 6 j.o.
  1. amunicja przewożona na wozie amunicyjnym kompanii strzeleckiej:
  • 1 j.o. dla 138 kb walczących;
  • 1 granat zaczepny dla kb walczących – 138 granatów;
  • 1,08 j.o. dla każdego rkm (36 pudełek po 15 sztuk – 540 sztuk amunicji) – około 9 j.o. (łącznie 324 pudełka w 4 skrzyniach).
  • 1 j.o. dla 3 granatników – 3 j.o.

Dodatkowo: 9 kb wz. 35 po 2. j.o. – 18 j.o. (dwie ładownice do rkm z 6 magazynkami po 4 sztuki w każdym magazynku).

Przyrządy optyczne i miernicze: 4 lornetki pryzmatyczne, 4 busole[14] kierunkowe wz. K.M. oraz 5 busoli kieszonkowych zwykłych.

Materiały pędne i smary: 2,7 litra nafty ciężkiej (destylowanej) w bańkach: 2 litrowej i 1 litrowej. 4,1 litra oleju F2-75 w bańce 5 litrowej. 15 kg wazeliny technicznej w puszkach o wagoniarze 10 i 5 kg.

Materiały do konserwacji broni: 10 kg pakuł i 11 kg szmat.

Tabela należności materiału saperskiego: 202 łopatki piechoty: po 1 zestawie dla dowódcy kompanii, dowódców plutonów, sierżanta-szefa, podoficera broni, obserwatorów, gońców, zastępców dowódcy plutonu, strzelców wyborowych, ordynansów osobistych, 6 zestawów dla sekcji sanitarnej, 10 zestawów dla sekcji granatnika, po 18 zestawów dla każdej drużyny strzeleckiej. 12 toporów II: po jednym zestawie dla karabinowego każdej drużyny strzeleckiej oraz 3 zestawy toporów II dla sekcji granatników. 18 zestawów nożyc do cięcia drutu po dwa zestawy dla każdej drużyny strzeleckiej. 2 zestawy wyposażenia saperskiego wozów: jeden zestaw dla wozu przykuchennego i kancelaryjno-bagażowego oraz jeden zestaw dla wozu amunicyjnego. Piła poprzeczna.

Tabela należności materiału taborowego: 3 wozy taborowe z uprzężami dwukonnymi (lub 6 jednokonnych z uprzężami z poboru); 1 biedka amunicyjna; 3 biedki plutonu strzeleckiego i 4 uprzęże jednokonne; rząd wierzchowy, uprząż czwórkowa zaprzęgu mieszanego do kuchni polowej. Przedmioty zapasowe, dodatkowe i przybory końskie – według odnośnych norm podanych w tabeli należności materiału taborowego pomocniczego. Materiały opałowe: 38 kg koksu. Materiały pędne i smary oraz sprzęt gospodarski: 1,5 litra nafty zwyczajnej rafinowanej w bańce 2 litrowej; 2,5 kg smaru do osi w puszce o pojemności 2 kg.

Tabela należności materiału sanitarnego: 226 opatrunków osobistych (229 opatrunków przy zaprzęgach jednokonnych), 4 torby szeregowca sanitarnego uzupełnione o 200 g mydła do mycia rąk i 4 manierki oraz 4 oznaki naramienne Czerwonego Krzyża. 2 torby podoficera sanitarnego (typ 3/I) uzupełniona o 100 g mydła do mycia rąk, 0,50 kg świec oraz 2 oznaki naramienne Czerwonego Krzyża. Torba podoficera sanitarnego typu 3/II dostarczana przez służbę zdrowia. 2 pary noszy polowych. Księga zgłoszeń chorych wz. 1 do San. 3W/1935.

Tabela należności materiału żywnościowego: Żywność i pasza: 1130 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (Zestaw 1/I); 1130 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (1/II); 452 kompletów jednodniowej żywności „R” na żołnierza (2); 3 zestawy (3/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 3 komplety (3/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 42 komplety (4/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia taborowego lub jucznego; 42 komplety (1/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia taborowego lub jucznego; 30 kompletów (5/I) jednodniowej paszy twardej „T” na konia (bez względu na kategorię); 30 kompletów (5/II) jednodniowej paszy objętościowej „T” na konia (bez względu na kategorię); 2 komplety (6) jednodniowej paszy twardej „R” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 28 kompletów (7) jednodniowej paszy twardej „R” na konia taborowego lub jucznego; Sprzęt żywnościowy: kuchnia polowa z zestawem sprzętu i skrzynka do gotowania ze sprzętem.

Kompania w polu miała zapas żywności zasadniczo na 3 dni, a mianowicie: 1 porcję wojenną (W) i dwie porcje rezerwowe na cały stan ludzi i koni. Rozmieszczenie tego zapasu było następujące: porcja „W” na wozie przykuchennym oraz w przodku kuchni, jedna porcja „R” na wozie przykuchennym, druga porcja „R” przy ludziach i koniach.

Porcje „W” otrzymywała kompania codziennie na bieżące potrzeby, zwykle w godzinach popołudniowych lub wieczornych. Porcje „R” były przeznaczone na wypadek niedostarczenia kuchni z jedzeniem do kompanii, bądź niedowiezienia na czas codziennej żywności „W” z tyłów. Jedną porcję „R” miał nosić przy sobie żołnierz w chlebaku, spożyć ją można było dopiero na rozkaz dowódcy batalionu. W zamian za spożytą wydawało się żołnierzowi przy pierwszej sposobności porcję przechowywaną na wozie przykuchennym, zgłaszając podoficerowi rachunkowemu zapotrzebowanie na ich uzupełnienie do pełnego stanu (t.j. po 2 na głowę). Przy każdej sposobności należało sprawdzać, czy wszyscy żołnierze mają porcje rezerwowe, samodzielne spożycie podlegało karze.

Ciężar jednej porcji żywnościowej „W” dla ludzi wraz z opakowaniem wynosił około 2,2 kg, porcji „R” około 0,7 kg; porcje „W” dla konia 10,5 kg. Przy normalnym stanie kompanii 222 ludzi i 15 koni, porcje „W” na cały stan ważyły prawie 600 kg, a jedna porcja „R” około 180 kg. Do przewiezienia przypadało więc na kompanię około 730 kg; po wydaniu chleba żołnierzom ciężar zmniejszał się o około 160 kg.

Artykuły o większej objętości, nie wymagające staranniejszego opakowania, ładowało się na wóz przykuchenny (chleb, ziemniaki, jarzyna twarda, porcje rezerwowe, owies, siano). Mięso, słoninę i przyprawy przewoziło się w kuchni (w przodku lub w kotłach).

Pojemność wozu przykuchennego wynosiła 400-500 kg; resztę ładunku 200 kg przewoziło się w kuchni. Na dobrych drogach, wóz i kuchnia mogły przewieźć o 200-300 kg więcej, ale znacznie przeciążało to pojazdy i konie.

Kuchnia polowa składała się z przodka i właściwej kuchni, zamontowanej na dwukołowym podwoziu. Przodek był przeznaczony do przechowywania pomocniczego sprzętu kuchennego i przechowywania części żywności. Kuchnia służyła wyłącznie do gotowania strawy, jej kotły napełniało się tylko w tym celu. Kuchnia polowa z zapełnionym przodkiem i kotłami wymagała zaprzęgu 4-konnego, gotowanie potrawy mogło odbywać się zarówno podczas postoju jak i w marszu. Przy prawidłowej obsłudze posiłek gotował się około godziny. Kompania strzelecka wyposażona była też w skrzynkę do gotowania. Skrzynka składała się z kociołka na 25 porcji i izolowanej skrzyni. Gotowanie mogło odbywać się na postoju, jak w zwykłym kotle, ale można było posiłek zagotować, zamknąć kociołek i umieścić w skrzyni, a posiłek dogotowywał się w czasie marszu.

W czasie walk kuchnie polowe i wozy grupowały się batalionami w odległości 2-5 km za linią bojową, w zależności od ukształtowania terenu, a przy obronie zorganizowanej miejsca postojów wyznaczał dowódca dywizji, dowódca odcinka lub grupy taktycznej. Na postojach z dala od nieprzyjaciela kuchnie gotowały i wydawały strawę w godzinach wyznaczonych przez dowódcę kompanii. W czasie walki, gdy położenie taktyczne nie pozwalało na dostarczenie żywności, dowóz i wydawanie posiłków odbywało się pod osłoną nocy.

W odwrocie kuchnie maszerowały przed wojskiem, stosownie od rozkazu dowódcy pułku lub batalionu w takiej odległości, aby mogły wydać posiłek na każde żądanie o ustalonej porze. Posiłki wydawane były podczas dłuższych odpoczynków, względnie po przybyciu na miejsce postoju. Ilość posiłków mogła być w czasie marszu normalna, o ile nie przeszkodziły temu warunki taktyczne.

Typy kuchni polowych w Wojsku Polskim:

Typ Ilość porcji Rodzaj zaprzęgu Przeznaczenie Rodzaje kuchni
I 150 2-konny Jednostki broni i służb o stanie do 160 ludzi – wz. M.23;

– wz. M.23a

II 200 4-konny Jednostki artylerii i piechoty oraz innych formacji o stanie 161-210 ludzi – wz. 36-P;

– wz. 31;

– Załęskiego

III 280 4-konny Jednostki piechoty, saperów, łączności i innych o stanie 211-250 ludzi – wz. 1937;

– nietypowe

IV 230 Przyczepne do samochodu Jednostki zmotoryzowane oraz niezmotoryzowane, lecz posiadające tabor motorowy – wz. 31/Sam

Opracowanie własne na podstawie: Instrukcja mobilizacyjna dla dowódców jednostek mobilizujących, część VI: Materiał wyposażenia wyjściowego. Rozdział 2: Materiał żywnościowy. L.6600/mob.37.

Początkowa należność żywnościowa W dla ludzi w ilości 5 kompletów przeznaczone była na 5 dni:

– 1 dzień jako dotacja zasadnicza,

– 2 dni na czas podróży,

– 2 dni na czas po wyładowaniu.

Początkowa należność żywnościowa W dla koni w ilości 3 kompletów przeznaczone była na 3 dni:

– 1 dzień jako dotacja zasadnicza,

– 2 dni na czas po wyładowaniu.

Na czas podróży przeznaczona była należność żywnościowa T w ilości 2 kompletów.

Tabela należności materiału mundurowego: 221 kompletów (zestaw 101) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca pieszego; 1 komplet (zestaw 102) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca jezdnego; 3 komplety (zestaw 105) umundurowania i oporządzenia oficera pieszego; 1 komplet (zestaw 106) umundurowania i oporządzenia oficera jezdnego; 2 komplety narzędzi i przyborów szewskich; 2 komplety (167) wyposażenia specjalnego roboczego; i 2 komplety (168) specjalne dla kucharza. W okresie zimowym tj. od 1 października do 1 marca dodatkowo żołnierze otrzymywali 221 zestawów (180) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca pieszego, wojsk technicznych, lotniczych i woźnicy, 1 zestaw (181) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca jezdnego oraz 3 zestawy (185) wyposażenia zimowego dodatkowego dla woźnicy i obsługi reflektorów.

Tabela należności regulaminów:

– regulamin piechoty cz. I i II, P. 1/1933/I i P./1934/II;

– administracja w formacjach polowych (pododdział), A.W.1.

Tabela należności materiału kwaterunkowego: Sprzęt i materiały kwaterunkowe: oświetlenie – 1 komplet nr 1 i 4 komplety nr 4; 1,35 metra przestrzennego drewna do gotowania strawy na 3 dni; 0,5 kg smaru do osi w puszce na smar 0,5 kg; mała skrzynia kancelaryjna, 2 kg świec. Przybory i materiały kancelaryjne: komplet nr 5 pieczęci i pieczątek; przybory i materiały pisarskie – 1 komplet nr 3 i 5 kompletów nr 4, przybory i materiały pisarskie – komplet nr 5. Druki: druki rachunkowe – komplet nr 1; 5 kompletów druków polowych; zeszyt – spis podoficerów i szeregowców Ew. 1 wz. 7.

Przy cytowaniu proszę o podawanie informacji: MZSiPBnB.003.2015.PR, Rozdżestwieński Paweł, Mobilizacja kompanii strzeleckiej w pułku piechoty w 1939 roku, www.muzeumsochaczew.pl, dostęp z dnia ….

[1].CAW I.303.3.369  – Organizacja piechoty na stopie wojennej. Pułk piechoty. Sztab Główny – Oddział I. Etat zatwierdzony został w dniu 9 marca 1936 roku przez Szefa Sztabu Głównego gen. bryg. W. Stachiewicza. Dokument tez został oznaczony nr ewidencyjnym 158 i przydzielony był do dowództwa 7 Dywizji Piechoty (data wpływu 6 października 1937 roku). W opisie etatu posługuję się podanymi tam należnościami wojennymi, jeśli ulegały one zmianom w szczegółowych etatach to różnice te zostaną wykazane w dalszej części opisu oraz w tabelach zbiorczych.

[2] Regulamin Piechoty, cz. II, j.w., str. 47

[3] W zbiorach autora znajdował się karabinek wz. 1929, który posłużył do przeprowadzenia eksperymentu mającego na celu skonfrontowanie z rzeczywistością ówczesnych poglądów, które pozwoliły na powtórne wprowadzenie w pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku do kompanii strzeleckich karabinu wz. 1898 w miejsce karabinka. Autor przeprowadził strzelanie z karabinka na osiach 100 i 300 metrów i ta druga oś właściwie jest optymalną dla używania broni z nabojem 8×57 mm (tak określa się współcześnie przedwojenny kaliber 7,92×57 mm). Użycie tej broni, bez przyrządów optycznych na większe odległości jest właściwie możliwe tylko dla wyselekcjonowanej broni i bardzo dobrze wyszkolonych strzelców. Na osi 800 metrów cel – postać ludzka jest mniejsza niż muszka broni. Wprowadzenie karabinu wg. autora nie miało żadnego racjonalnego sensu, ponieważ skuteczność ognia nie mogła wzrosnąć, wzrósł natomiast ciężar materiału uzbrojenia noszonego przez strzelca. Racjonalniejsze byłoby wyposażenie szeregowców w karabinki wz. 1929, krótsze, lżejsze i z bardzo dobrze umocowanym bagnetem, analogicznie jak w armii niemieckiej, gdzie miejsce karabinu Gewehr 98 zajął karabinek 98k.

[4] Regulamin Piechoty, cz. II, op. cit., str. 47-48.

[5] Regulamin Piechoty, cz. I., Ogólne zasady walki piechoty…, s. 22-23.

[6] Rozkaz II Ministra Spraw Wojskowych L.125/MOB./1939. Sztab Główny Oddział I. l.dz. 1000/Mob./39, Warszawa, 22 marca 1939 roku. Odpis dokumentu dla 19 pułku piechoty we Lwowie, do wiadomości dowódców I, II i III batalionu oraz dla dowódcy kompanii zwiadu. (kopia dokumentu w zbiorach Autora).

[7] Długość karabinu wynosiła 1760 mm.

[8] Pismo Dowództwa Okręgu Korpusu nr IX z 26 kwietnia 1939 roku. L.dz. 2566/Tj. VI. Wydane na podstawie pisma Sztabu Głównego O. I. l. dz. 1609/39 z dnia 21 kwietnia 1939 roku. (kopia w zbiorach Autora).

[9] Telegram do gen. Sadowskiego z 28.08.1939 roku przyjęty o godz. 01.05 i rozesłany fonogramem między 4 a 6 rano do oddziałów. Do rozpoczęcia wojny pozostały niemalże równo 3 doby. (kopia w zbiorach Autora).

[10] Pismo Dowództwa Okręgu Korpusu Nr. V., l.dz. 5949/Mob., z 27 sierpnia 1939 roku,  pismo generała brygady Antoniego Szyllinga, l.dz. 591/Mob., z dnia 28 sierpnia 1939 roku, pismo dowódcy 23 Dywizji Piechoty z 27 sierpnia 1939 roku, I.dz. 1261/Mob. (kopie pism w zbiorach Autora).

[11] Pismo Sztabu gen. Bryg. Sadowskiego z 28 sierpnia 1939 roku, I.dz. 2808/12/Op. (kopia w zbiorach Autora).

[12] Ilości broni w związku z nie uwzględnianiem karabinów przeciwpancernych w tabelach należności materiału uzbrojenia ustalone przez Autora.

[13] Rybka R., Stepan k. – op.cit. str. 1066.

[14] Mogły być zastąpione przez busole kieszonkowe.

Komentarze