W toku prowadzonej przeze mnie kwerendy materiałów dotyczących mobilizacji w piechocie okazało się, że w Centralnym Archiwum Wojskowym znajdują się dokumenty pozwalające na dokładne odtworzenie etatów mobilizacyjnych batalionu piechoty. O tyle było to dla mnie ciekawe, że po raz pierwszy mogłem nie tylko skorzystać z tabel mobilizacyjnych, ale również kompletu wojennych tabeli należności materiałowych, które w niezwykły sposób wzbogaciły informacje zawarte w etatach.
Dowództwo batalionu piechoty w kampanii 1939 roku w Polsce
MZSiPBnB.005.2015.PMR
PAWEŁ MIKOŁAJ ROZDŻESTWIEŃSKI
W dotychczasowych badaniach nad historią piechoty polskiej w kampanii 1939 roku w Polsce historycy nie zajmowali się szczegółową organizacją mobilizowanych oddziałów i pododdziałów. W kręgu ich zainteresowania pozostawały nade wszystko zestawienia ogólne, dotyczące przede wszystkim ilości posiadanej broni, w szczególności broni zespołowej oraz problemów z zaopatrzeniem w umundurowanie i środki transportu. Rzecz jasna wynikało to z założeń opracowań, które nade wszystko zajmowały się opisem działań poszczególnych oddziałów, a nie ich organizacją.
Wynika to być może po II Wojnie Światowej część dokumentów mobilizacyjnych traktowano jako niejawne i wykorzystywano do tworzenia nowych, albo ich nie odtajniono i znajdowały się poza zasięgiem historyków, zwłaszcza z cywilnych ośrodków badawczych. Założyć można również, że po prostu nie było zainteresowania tego typu badaniami i nie uważano ich w tamtych czasach za istotne albo za politycznie akceptowalne. W każdym razie odpowiedzi na te pytania mogą stanowić ciekawy temat badawczy dla historyków polskiej archiwistyki Sił Zbrojnych PRL.
Pierwszą podjęta przez historyków próbą ustalenia wojennych etatów oddziałów i pododdziałów piechoty były wydawane na emigracji zeszyty “Piechota 1939-1945”, w których zespół redakcyjny, korzystający ze skromnych źródeł oraz relacji próbował odtworzyć ich wojenną organizację[1]. Ustalenia poczynione przez redaktorów zeszytów oraz niezwykle ciekawe uzupełnienia nadsyłane przez czytelników przez wiele lat stanowiły kanon do którego w jednakowym stopniu odwoływali się nie tylko historycy emigracyjni ale i krajowi.
Dodać należy, że redaktorzy “Piechoty” wielokrotnie w opisach etatów publikowanych w zeszytach nadmieniali, że nie mają dostępu do materiałów mobilizacyjnych i dlatego ich ustalenia mogą być obciążone pomyłkami. Informacja ta jednak nie spowodowała, że krajowi historycy sięgnęli do dokumentów źródłowych, które właściwie nie istniały w świadomości piszących opracowania o historii pułkowych, a jeśli już to poszukiwania koncentrowały się na ustalenia jakie oddziały i pododdziały mobilizowane były przez pułk i w jakich terminach[2]. Niektórzy z historyków dodawali do tego plan transportu kolejowego.
Dopiero w 2010 roku Ryszard Rybka i Kamil Stepan w swoim monumentalnym dziele[3] na temat planu mobilizacyjnego “W” po raz pierwszy szczegółowo opisali przygotowania i mobilizację w 1939 roku, wskazując jednocześnie numery etatów poszczególnych mobilizowanych oddziałów. Książka ta była dla mnie inspiracją do próby odpowiedzi na pytanie czy można odtworzyć szczegółowy etat batalionu piechoty[4], mobilizowanego do walki w kampanii 1939 roku w Polsce.
W toku prowadzonej przeze mnie kwerendy materiałów dotyczących mobilizacji w piechocie okazało się, że w Centralnym Archiwum Wojskowym znajdują się dokumenty pozwalające na dokładne odtworzenie etatów mobilizacyjnych batalionu piechoty. O tyle było to dla mnie ciekawe, że po raz pierwszy mogłem nie tylko skorzystać z tabel mobilizacyjnych, ale również kompletu wojennych tabeli należności materiałowych, które w niezwykły sposób wzbogaciły informacje zawarte w etatach.
Bataliony piechoty wchodziły w skład, pułków piechoty, które były jednostkami mobilizacyjnymi (l. dz. 6020/37). Za przygotowania mobilizacyjne pułku odpowiedzialny był dowódca pułku piechoty.
Pułk piechoty czynnej mobilizowany był wedle przewidzianego etatu, składającego się z trzech części[5]:
– organizacji wojennej (l.dz. 3001/mob.org.), która zawierała informacje dotyczące organizacji wewnętrznej pułku oraz dane dotyczące ilości oficerów broni i służb oraz szeregowych (podoficerów i szeregowców) poszczególnych stopni a także ilości i rodzajów zestawów uzbrojenia w każdym pododdziale pułku wraz z ilością środków transportu mechanicznego i konnego.
– zestawienie specjalności (l.dz. 4001/mob.org.) pokazujące ilości żołnierzy o specjalnościach niezbędnych do sformowania pododdziału;
– wojenne należności materiałowe[6] (l.dz. 5001/mob.org.), zawierające zestawienia materiału wyjściowego: uzbrojenia, saperskiego, łączności, taborowego, intendenckiego, sanitarnego, weterynaryjnego oraz regulaminów dla pododdziału.
Pułk piechoty czynnej mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36[7] miał docelowo składać się z następujących pododdziałów:
- dowództwa pułku piechoty (etat nr 1)
- organów kwatermistrzowskich jednostek pozabatalionowych (etat nr 2);
- kompanii gospodarczej pułku piechoty (etat nr 3);
- plutonu łączności dowództwa pułku piechoty (etat nr 4);
- plutonu pionierów pułku piechoty (etat nr 5)
- plutonu przeciwgazowy pułku piechoty (etat nr 6);
- plutonu artylerii piechoty (etat nr 7);
- lub baterii artylerii piechoty (etat nr 8);
- kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ I (etat nr 9);
- lub kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ II (etat nr 9a);
- kompanii zwiadowców pułku piechoty (etat nr 10);
- dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11);
- kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12);
- kompanii strzeleckiej (etat nr 13);
- batalion marszowy piechoty (etat nr 14).
Dwa pułki piechoty: 32 i 57 p.p mobilizowały odpowiednio 3 i 1 plutony miotaczy ognia według etatu l.dz. 3652/mob.org.
Nadmienić należy, że etat przewidywał, że pułk piechoty mógł posiadać kompanię przeciwpancerną typu I lub II i pluton lub baterię artylerii piechoty. Różnice w etatach poszczególnych pododdziałów dotyczyły ilości działek przeciwpancernych w kompaniach i armat polowych w plutonie i baterii artylerii piechoty oraz podniesienia w przypadku kompanii typu I i baterii artylerii samodzielności kwatermistrzowskiej.
Pułk piechoty składał się w czasie działań wojennych z dowództwa pułku, organów kwatermistrzowskich jednostek pozabatalionowych pułku piechoty, kompanii gospodarczej, oddziałów pułkowych (pozabatalionowych) i 3 batalionów.
Oddziały pułkowe (pozabatalionowe) gospodarczo podlegały kompanii gospodarczej:
– kompania zwiadu – pluton konny i pluton kolarzy;
– kompania przeciwpancerna – 3 plutony po 3 działka 37mm (etatowo 12);
– pluton artylerii piechoty – 2 działa 75 mm;
– pluton pionierów;
– pluton przeciwgazowy;
– pułkowy pluton łączności.
Bataliony były samodzielne gospodarczo. Ich zasadniczą częścią były 3 kompanie piechoty w każdym i po jednej kompanii karabinów maszynowych. Kompanie numerowano zgodnie ze starszeństwem batalionów. W pierwszym batalionie, dowodzonym przez podpułkownika, kompanie numerowano od 1 do 3, w drugim i trzecim dowodzonymi przez majorów odpowiednio 4-6 i 7-9.
W 1939 roku nie sformowano żadnej baterii w pułku piechoty, choć planowano ich organizację w 1, 5, 6 p.p. z 1 Dywizji Piechoty oraz 78, 79, 80 p.p. z 20 Dywizji Piechoty. Pułki posiadały również zamiast 4 plutonów armat ppanc. w kompanii przeciwpancernej typu I (12 armat wz. 1936 kal. 37 mm) tylko po 3 plutony (9 armat wz. 1936 kal. 37 mm).
Organizacja batalionu piechoty
Batalion uważany był w przedwojennej doktrynie za oddział, czyli zespół wojskowych sił i środków mogących samodzielnie realizować zadania. Składał się z dowództwa batalionu, w którym dowódca batalionu wspierany był w swoich działaniach przez poczet dowódcy i przez integralny pluton łączności, a ponadto z trzech kompanii strzeleckich oraz kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej.
W skład dowództwa batalionu wchodziły również organy kwatermistrzowskie. Batalion miał również własne służby sanitarne, pozwalające na rozwinięcie batalionowego punktu opatrunkowego.
Batalion pułku piechoty czynnej mobilizowany był wedle przewidzianego etatu, składającego się z trzech części[8]:
- organizacji wojennej (l.dz. 3001/mob.org.), która zawierała informacje dotyczące organizacji wewnętrznej batalionu oraz dane dotyczące ilości oficerów broni i służb oraz szeregowych (podoficerów i szeregowców) poszczególnych stopni, a także ilości i rodzajów zestawów uzbrojenia w każdym pododdziale batalionu wraz z ilością środków transportu mechanicznego i konnego.
- zestawienie specjalności (l.dz. 4001/mob.org.) pokazujące ilości żołnierzy o specjalnościach niezbędnych do sformowania pododdziałów;
- wojenne należności materiałowe (l.dz. 5001/mob.org.), zawierające zestawienia materiału wyjściowego: uzbrojenia, saperskiego, łączności, taborowego, intendenckiego, sanitarnego, weterynaryjnego, samochodowego oraz regulaminów dla pododdziału.
Batalion mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36 miał docelowo składać się z następujących pododdziałów:
- dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11);
- kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12);
- kompanii strzeleckiej (etat nr 13).
Stan etatów osobowych batalionu piechoty
| LP | Pododdział | 1* | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
| 1 | Dowództwo batalionu | 6 | – | – | 4 | 5 | 10 | 14 | 57 | 96 |
| 2 | Kompania K.M. | 5 | 1 | 1 | 4 | 8 | 18 | 26 | 104 | 167 |
| 3 | Kompania strzelecka | 4 | – | 1 | 4 | 11 | 15 | 36 | 155 | 226 |
| 4 | 2 i 3 Kompania strzelecka | 8 | – | 2 | 8 | 22 | 30 | 72 | 310 | 452 |
| Razem: | 23 | 1 | 4 | 20 | 46 | 73 | 148 | 626 | 941 |
*Nagłówki tabeli:
1 – oficerowie
2 – chorążowie
3 – starsi sierżanci
4 – sierżanci
5 – plutonowi
6 – kaprale
7 – starsi strzelcy
8 – strzelcy
9 – łącznie żołnierzy
Źródło: CAW I.303.3.369
W pułku były trzy bataliony (w niektórych cztery), podzielone na kompanie wspierane przez dowództwo, sekcję granatników oraz drużynę gospodarczą. Dodatkowo, wsparcie batalionu w zakresie broni maszynowej i stromotorowej zapewniała kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszącej.
Bronią przeciwpancerną batalionu były karabiny wz. 1935 (po 1 na każdy pluton strzelecki) oraz amunicja przeciwpancerna do karabinów maszynowych. Dowódca pułku mógł wesprzeć obronę przeciwpancerną batalionu armatami przeciwpancernymi z kompanii przeciwpancernej (zwykle jednym plutonem z trzema armatami), a także pułkowym plutonem artylerii piechoty.
Podręcznik dla operacyjnej służby sztabów[9] określał, że jednostką podstawową dla wszystkich obliczeń taktycznych jest batalion lub dywizja.
Według Regulaminu piechoty[10] piechota przystępuje do walki i porusza się ugrupowana wszerz i w głąb i swoim działaniem:
– utrudnia nieprzyjacielowi obserwację i rozprasza jego ogień,
– umożliwia wykorzystanie terenu w najdrobniejszych szczegółach, przez co zmniejsza straty,
– zabezpiecza giętkość w działaniu tak pod względem kierunku, jak i możności dostosowania rozmieszczenia sił do rzeczywistych potrzeb walki oraz zabezpiecza przed zaskoczeniem;
– umożliwia wykorzystanie środków ogniowych oddziałów znajdujących się w tyle, głównie ciężkiej broni,
– zwiększa długotrwałość wysiłku.
Dla kalkulacji taktycznych dla batalionu należało przyjąć:
- Front natarcia jednego batalionu waha się w granicach od 500 do 1000 metrów, w zależności od spodziewanego oporu i terenu.
- Zdolność wdarcia się batalionu w głąb silnie umocnionej pozycji nieprzyjaciela wynosi przeciętnie 2 km.
- Front obrony jednego batalionu wynosi od 1000 do 1500 metrów, przy jednoczesnym rozbudowaniu pozycji w głąb na taką samą głębokość.
Ogólna instrukcja walki[11] precyzowała, że przydzielenie batalionom pasów natarcia poniżej 500 metrów szerokości powoduje duże skupienie piechoty i może być powodem wielkich strat od ognia nieprzyjaciela. Natomiast, przydzielenie pasów natarcia powyżej 1000 metrów utrudnia dowodzenie i zmniejsza siłę ognia, a zmniejszając ugrupowanie w głąb wpływa ujemnie na siłę parcia naprzód.
Długość kolumny batalionu piechoty wynosiła 1000 m.
Organami kwatermistrzowskimi w batalionie byli:
– oficer żywnościowy w dziedzinie zaopatrywania w żywność;
– podoficer broni i gazowy w dziedzinie zaopatrywania w broń i amunicję oraz sprzęt obrony przeciwgazowej;
– płatnik w dziedzinie zaopatrywania w pieniądze i pozostały materiał intendencki;
– podoficer taborowy w zakresie spraw taborowych;
– lekarz w zakresie zaopatrywania w środki sanitarne i organizacji ewakuacji sanitarnej;
– podoficer weterynaryjny w zakresie zaopatrywania w środki sanitarne weterynarii i organizacji ewakuacji zwierząt;
– dowódca plutonu łączności w zakresie zaopatrywania w sprzęt łączności;
Materiał uzbrojenia batalionu piechoty (zaprzęgi taborowe typowe)[12]
| LP | Pododdział | 1* | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
| 1 | Dowództwo batalionu | – | 81/82 | 2/7 | 7/1 | 6 | – | – | – | – | 1 | – |
| 2 | Kompania karabinów maszynowych i broni towarzyszących | – | 127 | 27/29 | 8/6 | 5 | 12 | 2 | 2 | |||
| 3 | Kompania strzelecka | 138/135 | 61/65 | 18/31 | 5/0 | 4 | 9 | – | 3 | – | 1 | 3 |
| 4 | 2 i 3 Kompania strzelecka | 276/270 | 122/134 | 36/62 | 10/0 | 8 | 18 | – | 6 | – | 2 | 6 |
| Razem | 414/405 | 391/408 | 83/129 | 30/7 | 23 | 27 | 12 | 9 | 2 | 6 | 9 |
*Nagłówki tabeli:
1 – karabin z bagnetem
2 – karabinek z bagnetem
3 – bagnet luźny
4 – pistolet
5 – pistolety oficerów
6 – rkm
7 – ckm
8 – granatnik
9 – moździerz
10 – pistolet sygnałowy
11 – karabiny wz. 1935 ppanc.
Źródło: CAW I.303.3.369
Dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11)
1. Dowódca batalionu (mjr) – uzbrojony w prywatny pistolet, koń wierzchowy. Luzak uzbrojony w karabinek z bagnetem, koń wierzchowy. Ordynans uzbrojony w karabinek z bagnetem.
2. Poczet dowódcy
– adiutant (kpt.), uzbrojony w prywatny pistolet, koń wierzchowy. Ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– obserwator, plutonowy – uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– pisarz – kapral, uzbrojony w karabinek z bagnetem.
4. Pluton łączności
– dowódca plutonu (por.), uzbrojony w prywatny pistolet. Ordynans osobisty, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Etatowo przydzielony rower.
– zastępca dowódcy plutonu – sierżant, uzbrojony w pistolet. Etatowo przydzielony rower.
– 1. patrol telefoniczny – kapral, starszy strzelec, 3 strzelcy (w tym woźnica dla wozu specjalnego dla 1 i 2 patrolu telefonicznego) uzbrojeni w karabinki z bagnetem. Wóz specjalny, zaprzęg dwukonny.
– 2. patrol telefoniczny – kapral, starszy strzelec, 2 strzelcy, uzbrojeni w karabinki z bagnetem.
– 3, 4. i 5. patrole telefoniczne – 3 kaprale, 3 starsi strzelcy, 9 strzelców (w tym 3 woźniców dla biedek patroli telefonicznych) uzbrojeni w karabinki z bagnetem. 3 biedki telefoniczne, 3 konie taborowe.
– patrol łączności z lotnikiem – starszy strzelec, 2 strzelców, uzbrojeni w karabinki z bagnetem.
– 2 patrole sygnalizacji świetlnej – 2 starsi strzelcy, 2 strzelców, uzbrojeni w karabinki z bagnetem.
– patrol kolarzy – kapral, starszy strzelec, 2 strzelcy, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. 4 rowery.
– patrol łączników konnych – starszy strzelec, 2 strzelcy, uzbrojeni w karabinki z bagnetem. 3 konie wierzchowe.
– patrol radiokorespondencyjny – plutonowy, starszy strzelec, 3 strzelców (w tym woźnica biedki z radiostacją), koń taborowy.
5. Organy kwatermistrzowskie
– płatnik, kierownik stołowni oficerskiej – (kpt. / por.) uzbrojony w prywatny pistolet, ordynans osobisty – strzelec, uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– podoficer rachunkowy i pisarz – sierżant, uzbrojony w pistolet, starszy strzelec uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– szewc – starszy strzelec uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– wóz płatnika – strzelec, woźnica, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Wóz taborowy, dwukonny.
– oficer żywnościowy – (por.) uzbrojony w prywatny pistolet, etatowy koń wierzchowy. Ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– podoficer rachunkowy – sierżant, uzbrojony w pistolet.
– tabor żywnościowy – 1. Sekcja – plutonowy i 5 strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 5 wozów taborowych, 10 koni taborowych.
– tabor żywnościowy – 2. sekcja– kapral i 5 strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 5 wozów taborowych, 10 koni taborowych.
– wóz mięsny – strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe.
– wóz furażowy (drabiniasty) – strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe.
– lekarz (kpt., por.), etatowy koń wierzchowy, ordynans osobisty uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– patrol sanitarny – kapral, uzbrojony w pistolet i dwaj strzelcy, uzbrojeni w 2 bagnety luźne.
– wozy sanitarne – dwóch strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 2 wozy, 4 konie taborowe.
– podoficer broni i gazowy – sierżant, uzbrojony w pistolet.
– wozy amunicyjne – 3 strzelców (woźniców) uzbrojonych w karabinki z bagnetem. 3 wozy taborowe, 6 koni taborowych.
– podoficer taborowy – sierżant, uzbrojony w pistolet. Etatowo przydzielony koń wierzchowy.
– podoficer weterynaryjny – plutonowy, uzbrojony w pistolet.
– podkuwacz – kapral, uzbrojony w karabinek z bagnetem.
– luzacy do koni oficerskich – 2 strzelców uzbrojonych w karabinki z bagnetem.
– stołownia oficerska – starszy strzelec i strzelec (kucharz i woźnica), uzbrojeni w karabinki z bagnetem.
– wóz kancelaryjno-bagażowy – strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe.
– wóz warsztatowy – strzelec (woźnica), uzbrojony w karabinek z bagnetem. 2 konie taborowe.
Łącznie: 96 żołnierzy (115 żołnierzy przy zaprzęgach jednokonnych)
oficerów 6 (4 oficerów broni, 2 oficerów służb)
sierżantów 4
plutonowych 5
kaprali 10
starszych strzelców 14
strzelców 57 (76 strzelców przy zaprzęgach jednokonnych)
koni wierzchowych 9
koni taborowych 48 (46[13] przy zaprzęgach jednokonnych)
wozów pociągowych taborowych 21 (12 – zaprzęgi jednokonne)
wóz specjalny – 1 (2 przy zaprzęgach jednokonnych)
biedek 3
rowerów 6
Tabela należności materiału mundurowego: 41 kompletów (zestaw 101) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca pieszego; 7 kompletów (zestaw 102) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca jezdnego[14]; 42 zestawy (103) umundurowania i oporządzenia podoficera lub szeregowca wojsk technicznych; 2 komplety (zestaw 105) umundurowania i oporządzenia oficera pieszego; 4 komplety (zestaw 106) umundurowania i oporządzenia oficera jezdnego; 1 komplet narzędzi i przyborów szewskich; 2 komplety (167) wyposażenia specjalnego roboczego; 1 komplet (168) specjalny dla kucharza. W okresie zimowym tj. od 1 października do 1 marca dodatkowo żołnierze otrzymywali 83 zestawy (180) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca pieszego, wojsk technicznych, lotniczych i woźnicy, 7 zestawów (181) wyposażenia zimowego indywidualnego dla podoficera i szeregowca jezdnego oraz 22 zestawy (185) wyposażenia zimowego dodatkowego dla woźnicy i obsługi reflektorów.
Tabela należności materiału uzbrojenia: etatowe 81 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia (100 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia przy zaprzęgach jednokonnych) powiększono o 1 karabinek z bagnetem, 6 z 7 etatowych pistoletów zastąpiono 5 bagnetami luźnymi i karabinkiem, 1 pistolet do nabojów sygnałowych, do etatowych 2 bagnetów luźnych dodano 5 w miejsce etatowych pistoletów oraz 5 pistoletów oficerskich nie uwzględnionych w etacie (lekarz batalionu nie posiadał pistoletu). 96 masek przeciwgazowych i hełmów z podpinkami (115 przy zaprzęgach jednokonnych). Ilość przydzielonych jednostek ognia: do karabinków – 328 j.o. (404 j.o. przy zaprzęgach jednokonnych), 1 j.o. do pistoletu i 1 zestaw 25 mm naboi sygnałowych do pistoletu sygnałowego.
Rozmieszczenie amunicji[15]:
- Wyposażenie indywidualne marszowe:
- 81 kbk po 2 j.o. – 162 j.o.
- Amunicja przewożona na wozach amunicyjnych batalionu:
- 1 i 2 wóz amunicyjny: po 2 j.o. na kb i kbk walczących – 936 j.o.
- 3 wóz amunicyjny – granaty obronne – 414 sztuk (z tabeli należności kompanii strzeleckich).
Przyrządy optyczne i miernicze: 1 lornetka pryzmatyczna, 1 busola[16] kierunkowa wz. K.M. oraz 4 busole kieszonkowe zwykłe. Materiały pędne i smary: 0,01 litra oleju F2-75 w bańce 0,1 litra. 4,9 kg wazeliny technicznej w puszce o wagomiarze 5 kg. Materiały do konserwacji broni: 3,3 kg pakuł i 3,4 kg szmat.
Tabela należności materiału saperskiego: 30 łopatek piechoty: po 3 zestawy dla każdego patrolu telefonicznego, po jednej łopatce dla każdego patrolu sygnalizacji świetlnej, łączności z lotnikiem i patrolu radiokorespondencyjnego, 4 dla patrolu kolarzy, 3 dla patrolu sanitarnego i po jednej łopatce dla ordynansów d-cy batalionu i adiutanta, podoficera broni, pisarza i obserwatora. 9 toporów II: po jednym zestawie dla każdego patrolu sygnalizacji świetlnej, łączności z lotnikiem i patrolu radiokorespondencyjnego. 10 zestawów wyposażenia saperskiego wozów: po jednym zestawie dla wozów amunicyjnych, płatnika, kancelaryjno-bagażowego, warsztatowego, stołowni oficerskiej, sanitarnych, wozu mięsnego, plutonu łączności i biedki radiokorespondencyjnej. 3 piły poprzeczne po jednej dla wozów amunicyjnych, wozów taboru żywnościowego i reszty wozów.
Tabela należności materiału taborowego: 22 wozy taborowe z uprzężami dwukonnymi (lub 2 wozy parokonne i 40 jednokonnych z uprzężami z poboru); 3 biedki telefoniczne i 1 radiowa (uwzględniona w tabeli należności materiału łączności) z uprzężami jednokonnymi; 9 rzędów wojskowych (lub improwizowanych). Przedmioty zapasowe, dodatkowe i przybory końskie – według odnośnych norm podanych w tabeli należności materiału taborowego pomocniczego. Zestaw narzędzi majstra podkuwacza, kuźnia polowa. Materiały opałowe: 142 kg koksu. Materiały pędne i smary oraz sprzęt gospodarski: 3,5 litra nafty zwyczajnej rafinowanej w bańce 5 litrowej; 12 kg smaru do osi w puszce o pojemności 10 kg.
Tabela należności materiału łączności: zestaw II-30 łącznicy telefonicznej 10-liniowej (ind.-brzęcz.), 5 zestawów III-35/1 telefonicznych – patrolowych nr 1, 5 zestawów III-35/2 telefonicznych – patrolowych nr 1, 2 zestawy IV-5 sygnalizacji świetlnej, zestaw IV-55 płacht tożsamości batalionów piechoty, zestaw VI-5 mechanika telefonu oraz zestaw V-25/a biedkowej radiostacji N2/B. 5 litrów oleju oświetleniowego w bańce (5 litrów pojemności) do latarek. Przybory i materiały kancelaryjne: 7 gumek ołówkowych, 24 kalki ołówkowe, 120 kopert 114×102 mm, 9 ołówków grafitowych, 5 ołówków anilinowych, 10 bloków papieru pisarskiego drzewny (czysty) 210×295 oraz 10 bloków papieru pisarskiego drzewny (kratkowanego) 210×295 mm. Druki: 22 bloki blankietów telefonogramów, 5 dzienników pracy oraz 19 rulonów nalepek.
Tabela należności materiału samochodowego: 6 rowerów, 1 zestaw części wymiennych, akcesoria, narzędzia, półfabrykaty, surowce i gumy dla 6-8 rowerów[17]. Materiały pędne i smary: 1,2 litra nafty ciężkiej destylowanej w bańkach 1 i 0,25 litra, 0,15 litra oleju maszynowego średniego w bańce 0,25 litra, 0,12 kg wazeliny technicznej w puszcze na smar o wagomiarze 0,5 kg.
Tabela należności materiału sanitarnego: 96 opatrunków osobistych (115 opatrunków przy zaprzęgach jednokonnych), 2 torby szeregowca sanitarnego uzupełnione o 100 g mydła do mycia rąk i 2 manierki oraz dwie oznaki naramienne Czerwonego Krzyża. 1 torba podoficera sanitarnego (typ 3/I) uzupełniona o 50 g mydła do mycia rąk, 0,25 kg świec i manierkę oraz oznakę naramienną Czerwonego Krzyża. Torba podoficera sanitarnego typu 3/II dostarczana przez służbę zdrowia. Torba oficerska lekarska (typ 4/I) uzupełniona o blok meldunkowy, ołówek anihilowy i opaskę naramienną Czerwonego Krzyża. Torba oficerska lekarska (typ 4/I) dostarczana przez służbę zdrowia. Punkt opatrunkowy batalionowy (typ 5/I), uzupełniony w skrzyni nr 1 (aptecznej) o: chorągiew Czerwonego Krzyża, 12 igieł do szycia, 50 g mydła do mycia rąk, 3 szt. nici białych nr 30 w szpulkach i 3 ręczniki oraz w skrzyni nr 2 o: 1 kg mydła, 2 płaszcze lekarskie, 6 kg świec. Punkt opatrunkowy batalionowy (typ 5/II) dostarczany przez służbę zdrowia. 5 par noszy polowych. Wózek ręczny dwukołowy, składany, do przewożenia rannych. Jednorazowe wyposażenie w żywność leczniczą punktu opatrunkowego: 5 kg konserw kawowych, 15 konserw mięsnych, 2 kg mydła, 1 skrzynka do gotowania, 5 kg sucharów i 2 worki. Komplet nr 1 druków sanitarnych.
Tabela należności materiału weterynaryjnego: 2 zestawy 5/I i 5/II skrzyni weterynaryjnej uzupełniony o 2 fartuchy dla podoficera weterynaryjnego i dwa ręczniki, zestaw 8a/I torby podoficera sanitarnego uzupełniona o ręcznik, zestaw 8/II torby podoficera sanitarnego, zestaw nr 9 narzędzi podręcznych podoficera weterynaryjnego.
Tabela należności regulaminów:
– regulamin służby wewnętrznej cz. I i II O.I/1924/I i II;
– regulamin służby wewnętrznej cz. IV O.I/1924/IV;
– regulamin służby wewnętrznej cz. V O.I/1930/V;
– regulamin służby wewnętrznej cz. VII służba wartownicza O.I/1926/VII;
– ogólna instrukcja walki cz. 1, l. 2498/III Szt. Gł./30;
– regulamin służby polowej tom I i II, O.2/1921/tom. 1 i 2;
– umocnienia polowe cz. I i II, O.12/1933/I i O.12/1934/II;
– regulamin obrony przeciwgazowej O.13/1934;
– ogólna instrukcja maskowania O.14/1929;
– instrukcja o wojskowych transportach kolejowych (z poprawkami) O.31/1932;
– regulamin kwatermistrzowski cz. III, 7680/O. IV Szt. Gł./34;
– regulamin piechoty cz. I i II, P. 1/1933/I i P./1934/II;
– instrukcja ładowania konnych pojazdów pułku piechoty, P.13/1933/I.;
– instrukcja zaopatrzenia w amunicję pułku piechoty w polu 1812/33/Dep. Piech.;
– instrukcja o wojskowych przewozach samochodowych;
– instrukcja saperska do użytku wszystkich rodzajów broni, Sap. 6/1929/IV;
– aparat telefoniczny polowy wz. 27, Łączn. 3/1931/I-B.1.;
– aparat telefoniczny polowy wz. 30, Łączn. 3/1931/I-B.3.;
– łącznica telefoniczna polowa na 10 linii wz. 28, Łączn. 3/1931/I-B.15.;
– łącznica telefoniczna polowa na 1930/Ł.P-10-30, Łączn. 3/1931/I-B.16.;
– płachta tożsamości baonu piechoty, Łączn. 3/1929/III.30;
– usuwanie uszkodzeń w aparacie telefonicznym polskim, Łączn. 3/1933/V-F.1.
– regulamin wojska i oddziałów łączności cz. II. A., służba ruchu telefonicznego, Łączn. 2/1933/II-A.;
– regulamin wojska i oddziałów łączności cz. II. C., służba ruchu telefonicznego pomocniczymi środkami łączności, Łączn. 2/1933/II-C.;
– regulamin wojska i oddziałów łączności cz. III., budowa polowych linii telefonicznych, Łączn. 2/1929/III;
– regulamin służby ruchu radio projekt 1935;
– instrukcja pom. łączn., Łączn. 6/1932/I;
– regulamin służby zdrowia w polu, San. 2/29;
– służba zdrowia w formacjach wojska podczas wojny, San. 3. W.;
– podkuwanie koni, W. 7/1931;
– administracja w formacjach polowych (pododdział – jednostka – wielka jednostka), A.W. 1;
– uposażenie wojska na czas wojny;
– instrukcja o używaniu i magazynowaniu kuchen polowych;
– należności materiału intendenckiego na czas wojny.
Tabela należności materiału żywnościowego[18]: Żywność i pasza: 455[19] kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (Zestaw 1/I); 455 kompletów jednodniowej żywności „W” na żołnierza (1/II); 182 komplety jednodniowej żywności „R” na żołnierza (2); 27 zestawów (3/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 27 kompletów (3/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 141 kompletów (4/I) jednodniowej paszy twardej „W” na konia taborowego lub jucznego; 141 kompletów (4/II) jednodniowej paszy objętościowej „W” na konia taborowego lub jucznego; 112 kompletów (5/I) jednodniowej paszy twardej „T” na konia (bez względu na kategorię); 112 kompletów (5/II) jednodniowej paszy objętościowej „T” na konia (bez względu na kategorię); 18 kompletów (6) jednodniowej paszy twardej „R” na konia wierzchowego lub artyleryjskiego; 94 kompletów (7) jednodniowej paszy twardej „R” na konia taborowego lub jucznego; Sprzęt żywnościowy: 2 komplety sprzętu dla oficera żywnościowego, 1 komplet sprzętu kuchennego do stołowni oficerskiej na 30 lub mniej osób.
Tabela należności materiału kwaterunkowego: Sprzęt i materiały kwaterunkowe: oświetlenie – 5 kompletów nr 1; 0,55 metra drewna do gotowania strawy na 3 dni; 50 litrów nafty zwyczajnej rafinowanej w beczce żelaznej o pojemności 50 litrów wraz z kluczem do beczki, kurkiem spustowym i lejkiem blaszanym o średnicy 250 mm. Duża i mała skrzynia kancelaryjna, 5 kg świec. Przybory i materiały kancelaryjne: komplet maszyny do pisania nr 2, przybory i materiały do powielania (zestaw nr 212) – komplet nr 5. Komplet nr 3 pieczęci i pieczątek; przybory i materiały pisarskie – 1 komplet nr 2, 5 kompletów nr 3 i 4 komplety nr 4. Przybory i materiały pisarskie (zestaw nr 215) komplet nr 4. Druki: druki rachunkowe – komplet nr 3; 4 komplety druków polowych; druki transportowe – komplet nr 1, książka doręczeń zewnętrznego obiegu pism, zeszyt – spis podoficerów i szeregowców Ew. 1 wz. 7.
Tabela należności pieniężnych[20]:
Miesięczne uposażenie przeciętne oficera – 1100 zł;
Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera zawodowego – 350 zł;
Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera oraz szeregowca niezawodowego – 100 zł;
Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera lub szeregowca niezawodowego – 28 zł;
Miesięczne uposażenie przeciętne podoficera oraz szeregowca nadterminowego – 100 zł;
Miesięczne uposażenie przeciętne podchorążego – 58 zł.
Dotacja pieniężna na jednostkę do wyliczenia – 1000 zł.
[1] Piechota 1939-1945, Zeszyt nr 1-18, Londyn 1970-1974. Redakcję tworzyło dwóch przedwojennych oficerów piechoty: por. dr. Tadeusz Kryska – Karski oraz mjr Henryk Barański.
[2] Oczywiście pewne elementy statystyki opartej o etaty odnaleźć można również np. w książce Eugeniusza Kozłowskiego, Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Wyd. II. Warszawa 1974, w której Autor na str. 119 prezentuje w tabeli 24 stan faktyczny uzbrojenia Dywizji Piechoty na dzień 1 września 1939 roku. Najbardziej zaawansowane badania, dotyczące przede wszystkim materiału uzbrojenia, przeprowadził Andrzej Konstankiewicz, publikując kilkadziesiąt artykułów na temat organizacji m.in. piechoty, podsumowanych znakomitym – będącym jednocześnie skrótem doktoratu Autora – opracowaniem “Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914-1939”, wydanym w 2003 roku w Lublinie.
[3] Rybka R., Stepan K., Najlepsza broń. Plan Mobilizacyjny “W” i jego ewolucja, Warszawa 2010.
[4] Ustalenia autora dotyczące organizacji pułku piechoty czynnej zawarte zostały w pracy „Piechota 1939. Organizacja pułku piechoty czynnej. Warszawa 2012”.
[5] Zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez Ryszarda Rybkę i Kamila Stepana podstawowy zespół opracowany został w Sztabie Głównym w latach 1935-37 a uzupełniany był aż do wybuchu wojny. Szef Sztabu Głównego zarządził, że wszystkie dokumenty firmowane były przez Oddział I Sztabu Głównego i publikowane w trzech ciągach numeracyjnych: wszystkie organizacje wojenne otrzymały numery od 3000 wzwyż, zestawienia specjalności od 4000 wzwyż, a wojenne należności materiałowe od 5000 w zwyż, z tym, że końcówki numerów były dla danego oddziału identyczne. Rybka R., Stepan K., ibidiem, str. 1094.
[6] CAW I.303.3.692 Przykładowo: Tabele należności materiału uzbrojenia pułku piechoty (Sztab Główny – Oddział I. L.dz. 5001/Mob./Mat. 36), Warszawa 1937 z późniejszymi zmianami. Tabele należności materiału saperskiego pułku piechoty (Sztab Główny – Oddział I. L.dz. 5001/Mob./Mat. 36), Warszawa 1937 z późniejszymi zmianami. Tabele należności materiału taborowego pułku piechoty (Sztab Główny – Oddział I. L.dz. 5001/Mob./Mat.36), Warszawa 1937 z późniejszymi zmianami.
[7]CAW I.303.3.369 – Organizacja piechoty na stopie wojennej. Pułk piechoty. Sztab Główny – Oddział I. Etat zatwierdzony został w dniu 9 marca 1936 roku przez Szefa Sztabu Głównego gen. bryg. W. Stachiewicza. Dokument tez został oznaczony nr ewidencyjnym 158 i przydzielony był do dowództwa 7 Dywizji Piechoty (data wpływu 6 października 1937 roku). Ostatnie poprawki do etatu wpisano w tym egzemplarzu w dniu 16 maja 1939 roku na podstawie l.dz. 2700/mob1938. Dodatkowo etaty zostały opisane przez tabele należności: Tabele należności materiału uzbrojenia pułku piechoty (Sztab Główny – Oddział I. L.dz. 5001/Mob./Mat. 36), Warszawa 1937 z późniejszymi zmianami.
[8] CAW.I.303.3.692
[9] Podręcznik dla operacyjnej służby sztabów. Część II, Warszawa 1927, s. 191.
[10] Regulamin piechoty. Część I. Ogólne zasady walki piechoty. Warszawa 1933, s. 18.
[11] Ogólna instrukcja walki. Część I. Warszawa 1931, s. 130.
[12] W mianowniku etat, w liczniku wartości wykazywane w tabelach należności materiału uzbrojenia. Karabin przeciwpancerny nie został wykazany w etacie ani w tabelach należności materiałów uzbrojenia. Jeśli otrzymywał go jako uzbrojenie strzelec wyborowy z pocztu dowódcy plutonu lub strzelec wyborowy z drużyny piechoty zmniejszała się ilość karabinów z bagnetami, a powiększała ilość bagnetów luźnych.
[13] W razie zamiany wozów na jednokonne ubywały dwa konie taborowe, ponieważ wóz płatnika i wóz mięsny pozostawały zawsze w zaprzęgach dwukonnych.
[14] 2 luzaków do koni oficerskich, 1 luzak dowódcy batalionu, 3 łączników konnych, podoficer taborowy.
[15] Stefan Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza Broń, Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Warszawa 2010, s. 1066.
[16] Mogły być zastąpione przez busole kieszonkowe.
[17] Opisane zestawy miały odpowiednio numery I-30x i IV-30x. Zamiast znaku „x” i nazwy ogólnej należało wstawić literę i nazwę szczegółową zestawu odpowiadającego marce lub pochodzeniu sprzętu w jaki jest lub będzie jednostka mobilizowana (I-30a – rower z poboru; I-30b – rower Łucznik typ wojskowy wz 35 ).
[18] Porcje (racje) żywnościowe: a) porcja „W” (wojenna) dla ludzi (5 porcji): chleb żołnierski 800 g.; jarzyna twarda 150 g.; konserwy kawowe 50 g.; korzenie (pieprz i.t.p.) 0,5 g.; mąka do przypraw 10 g.; ocet 10 ml.; papierosy 10 szt.; słonina 40 g.; sól do przyprawiania 22 g.; cebula świeża 15 g.; cukier 25 g.; mięso wołowe 300 g.; mydło 5 g.; włoszczyzna suszona 1 g.; zapałki 2 pudełka na 5 dni; ziemniaki 700 g.; b) Porcja „R” (rezerwowa) dla ludzi (1 porcja): konserwy kawowe 50 g.; konserwy mięsne 1 puszka; papierosy 10 szt.; suchary 300 g.; c) Porcja „W” i „R” dla konia wierzchowego lub artyleryjskiego: owies 6 kg; siano 4 kg; słoma (na karmę) 1,5 kg; d) porcja „W” i „R” dla konia taborowego lub jucznego: owies 4 kg, siano 5 kg, słoma 1,5 kg. – Stefan Rybka, Kamil Stepan, Najlepsza Broń, Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Warszawa 2010, s. 1066. W 1932 roku należności te były zbliżone a różnice dotyczyły w porcji „W” mniejszej ilości papierosów – 5 sztuk i ½ pudełka zapałek dziennie. Przewidywano dodatek dla walczących (tylko podczas walk dla formacji do pułku włącznie) w postaci herbaty 1 g.; cukru 10 g. i o 30 g. więcej słoniny. Dla koni 15 g soli bydlęcej. – Gospodarka Kompanii w Polu, Biblioteczka Oficera Rezerwy Piechoty Warszawa 1932, Załącznik nr 5 i 6, Tabela nr 1 i 2.
[19] Do opisanego tu zestawu żywności należy dodać 5 żołnierzy patrolu radiokorespondencyjnego, nie uwzględnionych w tabelach należności materiałowych batalionu, konia do biedki z radiostacją oraz konie i żołnierzy z zaprzęgów jednokonnych.
[20] Ta sama tabela obowiązywała również w kompanii karabinów maszynowych i w kompanii strzeleckiej.
Przy cytowaniu proszę o podawanie informacji: MZSiPBnB.004.2015.PR, Rozdżestwieński Paweł, Dowództwo batalion piechoty w kampanii 1939 roku w Polsce, www.muzeumsochaczew.pl, dostęp z dnia ….
