XIII-wieczna chrzcielnica z kościoła farnego w Sochaczewie

W zbiorach Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą w Sochaczewie znajduje się kamienna chrzcielnica z istniejącego od 1257 roku do 1793 roku kościoła farnego.

Kościół farny znajdował się na tzw. Poświętnem, terenie zlokalizowanym od ulic Farnej i Staszica w części południowej i wschodniej, do skarpy rzecznej w części zachodniej. Prowadzone przez dr Romana Jakimowicza wykopaliska archeologiczne w latach 1927-1928 doprowadziły do odsłonięcia zarysu fundamentów kościoła. Kościół farny był obiektem dużym, o założeniu wczesnogotyckim, długości niemal 50 metrów i szerokości ok. 25-30 metrów (nie została odsłonięta całkowicie część południowo-zachodnia murów kościelnych).
Kościół farny został poświęcony przez biskupa płockiego w 1257 roku. W jego północnej części znajdowały się kaplice kościelne noszące nazwy: Królewska i Niemierzyńskich oraz kaplice mieszczańskie: Sukienników i Postrzygaczy. Najstarszą z nich była Kaplica Królewska. Od strony północnej znajdowało się wejście do okrągłej wieży ze spiralnymi schodami, wysuniętej poza obręb murów.

 

Układ przestrzenny Sochaczewa przedlokacyjnego. (za K. Musianowicz 1962)
Ryc. 1 Układ przestrzenny Sochaczewa przedlokacyjnego. (za K. Musianowicz 1962)

 

 

. Poświętne w Sochaczewie. Plan. (za K. Musianowicz 1962)
Ryc. 2 Poświętne w Sochaczewie. Plan. (za K. Musianowicz 1962)

 

Plan fundamentów kościoła farnego na Poświętnem. (za K. Musianowicz 1962)
Ryc. 3 Plan fundamentów kościoła farnego na Poświętnem. (za K. Musianowicz 1962)

 

Chrzcielnica z Sochaczewa została znaleziona podczas badań wykopaliskowych na Poświętnem w 1988 roku, w miejscu gdzie znajduje się dziś pomnik upamiętniający śmierć Bolesława Krzywoustego. Oprócz wspomnianych wyżej prac wykopaliskowych badania archeologiczne na Poświętnem miały miejsce jeszcze w latach 1956, 1959 i 1980. W czasie badań wykonywanych przez R. Dukwicza w 1956 roku w okolicy ulicy Farnej odkryto szereg zabytków archeologicznych w warstwach kulturowych sięgających do 5 metrów głębokości.

Omawiana chrzcielnica została wykonana z dużego kamienia narzutowego, ociosanego w trzon cylindryczny (wymiary 60 cm x 60 cm, 54 cm wysokości), zwężony w dolnej części. Średnica czaszy na wodę święconą wynosi 36 cm. Chrzcielnica ta powstała najpewniej w tym samym czasie kiedy wybudowano kościół farny, jako fundamentalny element wyposażenia sakralnego. Biorąc pod uwagę konsekrację kościoła w roku 1257 chrzcielnicę należałoby datować właśnie na ten czas, mianowicie na połowę XIII wieku. Sama chrzcielnica posiada bardzo silne analogie w formach cylindrycznych chrzcielnic zwężających się ku dołowi, datowanych głównie na XII ale i XIII wiek (chrzcielnice w Kluczewsku, Żarnowie i Pilczycy). Zarówno chrzcielnica z Sochaczewa jak i wymienione wyżej chrzcielnice tego typu powstawały w tym samym czasie co tamtejsze kościoły. Datowanie to oznacza, że jest to jeden z najstarszych zabytków chrześcijańskich z terenu Sochaczewa. Niewykluczone jest jednak datowanie chrzcielnicy na wiek XII, z którego to wieku pochodzi większość chrzcielnic tego typu. Oznaczałoby to, że chrzcielnica ta znajdowała się na wyposażeniu klasztoru benedyktynów, w którym wg Rocznika Świętokrzyskiego zmarł Bolesław Krzywousty w 1138 roku. Chrzcielnica mogła w naturalny sposób trafić później do kościoła farnego, który tak jak klasztor benedyktynów znajdował się na Poświętnem. Do tej pory, w trakcie badań archeologicznych nie udało się jednak odnaleźć reliktów tego klasztoru.

Chrzcielnica kamienna na wystawie stałej Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą
Chrzcielnica kamienna na wystawie stałej Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą

Kościół farny ostatecznie spłonął wraz z dzwonnicą w roku 1793. Po pożarze mury rozebrano, a na miejscu kościoła założono cmentarz grzebalny.

Bibliografia:

  • Kuczyńska Jadwiga Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce [w]: Rocznik Historii Sztuki 1984. t. XIV, s. 5-79
  • Musianowicz Krystyna Ze studiów nad rozplanowaniem Sochaczewa przedlokacyjnego [w]: Wiadomości Archeologiczne 1962, t.XXVIII, s. 345-357

Mariusz Samborski

Komentarze