Pluton artylerii piechoty w pułku piechoty czynnej w kampanii 1939 roku w Polsce

W 1928 r. utworzono w pułkach piechoty artylerię towarzyszącą, określaną dla celów organizacyjnych artylerią piechoty[1]. Stanowiła ona część składową piechoty, uzupełniała jej uzbrojenie, umożliwiając natychmiastowe wsparcie ogniowe (strzelanie na wprost i do środków ogniowych). Zasadniczą jednostką taktyczną artylerii piechoty był pluton o dwóch działonach. Artyleria piechoty miała walczyć w bezpośredniej styczności z piechtą wewnątrz jej ugrupowania. Jej cechą charakterystyczną była szybkość i krótkotrwałość działania. Do jej zadań należało zwalczanie pojedynczych nieprzyjacielskich ckm-ów, dział piechoty, pojazdów pancernych, gniazd oporu, których nie mogły zniszczyć ciężkie karabiny maszynowe  i moździerze.

Pluton artylerii piechoty w pułku piechoty czynnej w kampanii 1939 roku w Polsce

MZSiPBnB.002.2015.PMR

PAWEŁ MIKOŁAJ ROZDŻESTWIEŃSKI
Pułk piechoty czynnej mobilizowany zgodnie z etatem l.dz. 3001/Mob/Org./36[2] miał docelowo składać się z następujących pododdziałów:

– dowództwa pułku piechoty (etat nr 1)

– organów kwatermistrzowskich jednostek pozabatalionowych (etat nr 2);

– kompanii gospodarczej pułku piechoty (etat nr 3);

– plutonu łączności dowództwa pułku piechoty (etat nr 4);

– plutonu pionierów pułku piechoty (etat nr 5)

– plutonu przeciwgazowy pułku piechoty (etat nr 6);

– plutonu artylerii piechoty (etat nr 7) lub baterii artylerii piechoty (etat nr 8);

– kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ I (etat nr 9) lub kompanii przeciwpancerna pułku piechoty – typ II (etat nr 9a);

– kompanii zwiadowców pułku piechoty (etat nr 10);

– dowództwo batalionu piechoty (etat nr 11);

– kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej (etat nr 12);

– kompanii strzeleckiej (etat nr 13);

– batalion marszowy piechoty (etat nr 14).

1 (2)

Pluton artylerii piechoty 58 pułku piechoty. Ze zbiorów Mikołaja Klorka.

Pluton artylerii piechoty gospodarczo podlegały kompanii gospodarczej.

Pluton był przygotowanie zarówno do walki całością plutonu, jak i do rozdzielenia poszczególnych działonów na bataliony.

Plutony te zgodnie z etatem pułku piechoty miały być formowane we wszystkich pułkach piechoty czynnej. Warto dodać, że etat nr 8 przewidywał formowanie baterii artylerii piechoty uzbrojonej w 4 armaty wz. 1902/26. W pierwszej kolejności baterie te miano formować w dwóch dywizjach piechoty: 1 DP – 1, 5, 6 p.p. oraz 20 DP w 78, 79, 80 p.p., jednak do wybuchu wojny tego nie zrobiono.

Gospodarczo pluton artylerii pułku piechoty podlegał kompanii gospodarczej pułku.

Pododdziały artyleryjskie w polskiej piechocie wyposażano je w armaty 75 mm wz. 1902/26[3], które były zmodyfikowaną wersją rosyjskich armat 76,2 mm wz. 1902 („trzycalówki”). W Starachowickich Zakładach Górniczo-Hutniczych przebudowano w latach 1926-1930 ponad czterysta armat – kierując je do dywizjonów artylerii konnej, plutonów artylerii piechoty[4] i pociągów pancernych (oczywiście pewną ilość również do szkół, formacji rezerwowych i jako rezerwę strategiczną). Przeróbka armat (żartobliwie zwanych – „prawosławnymi” dla odróżnienia od francuskich armat wz. 1897) pozwoliła zastosować amunicję 75 mm, używaną w armatach wz. 1897, stanowiących wyposażenie pułków artylerii lekkiej.

Najważniejszą modyfikacją przy przebudowie armat była oczywiście zmiana ich kalibru. Uzyskano to przez wymianę rury rdzeniowej lufy lub, w mniejszej ilości armat, osadzenie w przewodzie lufy „koszulki” zmniejszającej średnicę. Kolejną zmianą, wprowadzoną w znacznej części modernizowanego sprzętu była wymiana lemiesza na węższy oraz zastosowanie nowej zaczepy z amortyzatorem sprężynowym. Zmieniono też drążek celowniczy z prostego na wygięty. Ponadto na bokach łoża zainstalowano półpierścieniowe gniazda i bączki do mocowania wyciora oraz tyczki kierunkowej (z lewej strony) i do mocowania stempla (z prawej). Koła (szprychy i dzwona drewniane, obręcze i piasty stalowe) pozostały w zasadzie bez zmian, w znacznej jednak ilości armat dodano dodatkowe śruby mocujące tarcze piasty. Z lewej strony tarczy ochronnej umieszczono skrzynkę z bateriami i instalację oświetlającą przyrządy celownicze przy strzelaniu nocnym. Przyrząd celowniczy przymocowany do lewej ściany kołyski składał się z celownika, przyrządu kątów położenia z poziomicą podniesień oraz kwadranta wz.1880-900. Ponadto do armat, do odtykania zapalników rozpryskowych, używano nastawnic zwykłych wz.1897 lub zmienionych, dostosowanych do zapalników o podwójnym działaniu wz.22/31 A i wz.24/31 A o czasie palenia 31 sek.

Armaty te były używane jeszcze we wrześniu 1939 roku w dywizjonach artylerii konnej, piechocie (ogółem w WP w 1939 r. było 425-466 sztuk) oraz jako uzbrojenie pociągów pancernych (w lipcu 1938 r. – 29 armat). Ponadto na uzbrojeniu WP znajdywały się również trzycalowe armaty (76,2 mm) wz. 1902 (między innymi taka armata znajdowała się w 1939 roku na Westerplatte).

Do armat kal. 75 mm stosowano następującą amunicję: szrapnel wz. 1897 wyrobu polskiego i francuskiego, granat stalowy wz. 1900 wyrobu francuskiego, granat stalowy wz. 1915 wyrobu polskiego i francuskiego, granat stalowy wz. 1917 wyrobu polskiego i francuskiego, granat stalosurówkowy wz. 1918 wyrobu polskiego i francuskiego, granat półpancerny AL R/2 wyrobu polskiego i francuskiego, granat pancerny wz. 1910 wyrobu francuskiego, pocisk dymny (granaty stalowe wz. 1915, wz. 1917 i stalosurówkowe wz. 1918 z dodatkowym materiałem dymnym), pocisk zapalający (szrapnel wypełniony materiałem zapalającym), pocisk oświetlający (w kształcie granatu wz. 1915, ale z odrywającym się dnem zawierającym 40 sekundowy ładunek oświetlający na spadochronie), pocisk smugowy wz. 1913.

W czasie przemarszu pułku piechoty pluton artylerii winien znajdować się bezpośrednio za oddziałem głównym, wraz z dowódcą pułku i I batalionem. Długość kolumny marszowej plutonu piechoty wynosiła 200 m.[5]

a wz02 011

Zajęcia z obsługi armaaty wz. 1902/26 w pułku piechoty. Fotografia ze zbiorów Jacka Habra.

Pluton artylerii piechoty jako środków transportu dla materiału artyleryjskiego używał zaprzęgów konnych. Zaprzęg złożony z 3 par koni (czołowej, środkowej i dyszlowej), w uprzęży szorowej austryjackiej wz. 1899 lub polskiej wzoru 1936, powodowany był przez 3 jezdnych (czołowego, środkowego i dyszlowego). Każda para koni dzieliła się na konia siodłowego (dosiadał go jezdny) i podręcznego. Koń siodłowy oprócz uprzęży miał zakładane siodło artyleryjskie wz. 25 lub 27 ze stroczonym na przednim łęku płaszczem i małym 3 kg owsiakiem na łęku tylnym. Po założeniu uprzęży na konia podręcznego zakładano dodatkowo siodełko podręczne z dwoma sakwami, zawierającymi przedmioty do obsługi koni i przedmioty wyposażenia jezdnego.

Sześć koni ciągnęło przodek z działem, następna szóstka przodek z jaszczem.

Jezdni powodowali końmi siodłowymi wodzami prowadzonymi lewą ręką, a podręczne wodzami trzymanymi w prawym ręku.

W razie utraty siodłowego lub podręcznego konia pary dyszlowej należało go zastąpić poprzednikiem pary środkowej, skręcając postronki w ósemkę i używając naszelnika zdjętego z zabitego konia. Dalej należało prowadzić zaprzęg w piątkę. W razie utraty pary dyszlowej zastępowano ja parą środkową skręcając postronki w ósemkę i używając naszelników zdjętych z zabitych koni. Dalej należało prowadzić zaprzęg w czwórkę. Przy utracie siodłowego lub podręcznego konia pary środkowej należało go zmienić poprzednikiem pary przedniej odpinając postronki. Przy utracie pary środkowej zastępowano ją parą przednią. W razie straty konia siodłowego przedniego zaprzęg prowadzono w piątkę, a siodło wkładano na konia podręcznego W razie dalszego zmniejszenia ilości koni należało wziąć konie z innych zaprzęgów, a w razie konieczności zaprząc konie działonowego lub jaszczowego. W razie utraty jezdnego dyszlowego (czołowego), zastępował go jezdny czołowy (dyszlowy), środkowy szedł na czołowego, a jego miejsce zajmował jeden z członków obsługi. Na krótkich odcinkach jezdnego czołowego lub dyszlowego mógł zastąpić działonowy albo jaszczowi, oddając konia jezdnemu środkowemu.

Biedka zaprzężona w konia taborowego, prowadzona była w ręku przez woźnicę. Wóz taborowy, dwukonny, prowadzony był z kozła lejcami przez woźnicę. Koń juczny z jukami prowadzony był z konia prawą ręką przez strzelca z patrolu telefonicznego konnego.

Etat plutonu artylerii wyglądał następująco:

  1. Dowódca plutonu (kpt. – por.) i dwóch strzelców (ordynans osobisty i luzak dowódcy oraz zastępcy dowódcy) uzbrojonych w karabinki z bagnetami. Koń wierzchowy. Oficer posiadał następujące elementy wyposażenia: torba polowa, pistolet z nabojami, lornetkę, przenośnik, busolę, tabele strzelnicze, blok meldunkowy, szkicownik, ołówki barwne i zwykłe, linijkę z podziałką, komplet map okolicy, gwizdek, latarkę elektryczną z zapasową żarówką i bateryjką, świece i zapałki. Luzak dodatkowo przewoził chorągiewki do oznaczania stanowisk dział[6]. Dowódca plutonu był oficer piechoty z odpowiednim przeszkoleniem lub oficer artylerii.
  1. Poczet dowódcy:

 – zastępca dowódcy plutonu (por. – ppor.) i strzelec – ordynans osobisty, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Koń wierzchowy.

– podoficer strzelniczy (kapral), uzbrojony w pistolet. Koń wierzchowy.

– patrol zwiadowczy (kapral, starszy strzelec, dwóch strzelców), uzbrojenie 4 karabinki z bagnetami. 4 konie wierzchowe.

– patrol telefoniczny konny (starszy strzelec, dwóch strzelców), uzbrojonych w trzy karabinki z bagnetem. 4 konie wierzchowe, w tym jeden pod juki na sprzęt łączności.

– patrol telefoniczny (pieszy) (kapral, starszy strzelec, trzech strzelców) uzbrojonych w karabinki z bagnetami. Biedka z koniem pociągowym.

 3. Działony:

  1.  (pierwszy) działon

– działonowy (plutonowy), uzbrojony w pistolet. Koń wierzchowy.

– jaszczowy (kapral), uzbrojony w pistolet. Koń wierzchowy.

– obsługa działa i jaszcza[7] (starszy strzelec i pięciu strzelców), uzbrojonych w karabinki z bagnetami. Przewożeni na przodkach.

– jezdni i konie (starszy strzelec i pięciu strzelców), uzbrojonych w karabinki z bagnetami. 12 koni pociągowych artyleryjskich.

  1. (drugi) działon jak 1.
  1. Tabor:

 – puszkarz, równocześnie podoficer broni (kapral), uzbrojony w karabinek z bagnetem.

– wóz narzędziowy (strzelec) – woźnica, uzbrojony w karabinek z bagnetem. Wóz taborowy, zaprzęg dwukonny. 2 konie pociągowe, taborowe.

Łącznie: 48 żołnierzy[8]2 oficerów (2 oficerów broni), 2 plutonowych, 6 kaprali, 7 starszych strzelców, 31 strzelców, 15 koni wierzchowych (w tym jeden pod juki), 3 konie pociągowe taborowe, 24 konie pociągowe artyleryjskie, wóz taborowy, 2 jaszcze, 2 działa kal. 75 mm wz. 1902/26, biedka, juki.

Obsługa armaty wz. 1902/26 składała się z 6 kanonierów pod dowództwem działonowego. Podział czynności przedstawiał się następująco:

– celowniczy nastawiał kątomierz i poziomnicę, celował i nadawał podniesienie, ustalał odchylenie;

– zamkowy otwierał i zamykał działo, nastawiał celownik o kwadrant, dawał strzał; pomagał celowniczemu przy nadawaniu podniesienia kwadrantem; ustalał podniesienie kwadrantem; przeczyszczał i smarował przewód lufy;

– ładowniczy nabijał działo;

– amunicyjny dzielił pociski i zapalniki według partii, prowadził ich rachunek, utrzymywał amunicję w należytej czystości; podawał wręczycielom zapalniki; odkapturzał zapalniki; podawał naboje ładowniczemu;

– dwaj wręczyciele wyjmowali naboje, obcierali je, smarowali pierścienie wiodące i zgrubienia środkujące pocisków; wkręcali zapalniki do granatów, podawali granaty amunicyjnemu.

Tabela należności materiału uzbrojenia: materiał artyleryjski 75 mm armaty wz. 02/26 dla plutonu artylerii piechoty, etatowe 41 karabinków z bagnetami i sznurami do czyszczenia powiększono o 5 karabinków z bagnetami przewidzianych zamiast pistoletów, 5 etatowych pistoletów zastąpiono 5 karabinkami z bagnetami, 1 pistolet do nabojów sygnałowych oraz 2 pistolety oficerów nie uwzględnione w etacie. 48 hełmów z podpinkami. 46 sznurów do czyszczenia kbk.

Przyrządy optyczne i miernicze: kątomierz busola[9], lorneta nożycowa, 3 etatowe lornetki pryzmatyczne[10] i dwie pozaetatowe lornetki pryzmatyczne oficerów, 2 busole kierunkowe wz. K.M.[11] oraz 4 busole kieszonkowe zwykłe[12]. Stolik mierniczy, celownica przeziernikowa, południca (deklinator), współrzędnik cynkowy (1:20000 i 1:25000), linka miernicza 20 m, tyczka miernicza, 2 przenośniki celuloidowe R-12 cm, przenośnik cynkowy R-16,5 cm, liniał cynkowy 60 cm, lupa 3x, 2 kątomierze kieszonkowe, śruba z wsadem do przyrządów obserwacyjnych, termometr i zegarek kieszonkowy zwykły.

Ilość przydzielonych jednostek ognia: do karabinków – 184 j.o., do dział 8 j.o. oraz 1 zestaw 25 mm naboi sygnałowych do pistoletu sygnałowego.

Maski przeciwgazowe: 48.

Materiały pędne i smary: 2,5 l nafty ciężkiej (destylowanej), 2,5 l oleju F2-75, 2,5 l oleju wrzecionowego artyleryjskiego, 3 kg smaru artyleryjskiego, 4 kg smaru do osi, 5,8 kg wazeliny technicznej.

Sprzęt gospodarski: 3 bańki 2 l., 3 bańki 0,5 l., 1 puszka na smar 5 kg, 3 puszki na smar 2 kg, 2 puszki na smar 1 kg.

Materiały do konserwacji broni: 1,9 kg pakuł, 7,9 kg szmat.

 a wz02 009

Zamaskowane stanowisko armaty. Ze zbiorów Pawła Janickiego.

Normy zużycia amunicji 75 mm w strzelaniach artyleryjskich przedstawiały się następująco: 

Rodzaj ognia Norma Uwagi
Zrobienie w drutach kolczastych jednej wyrwy 5-10 m głębokości i 20 metrów szerokości 400 Przy donośności do 3000 m; przy większej donośności normy jest większa. Przy ogniu odbitkowym zużycie amunicji wynosi 2/3 podanej normy.
Niszczenie okopów 10 Norma na jeden metr okopu
Nagłe ześrodkowanie (nawała) 12 Na hektar i minutę
Ogień ciągły 2 Na hektar i minutę
Ogień oczyszczający 2 Na minutę i działo w baterii, która ostrzeliwuje pas o szerokości 200 m i głębokości 400-500 m.
Ogień ruchomy zaporowy 4 Na działo i minutę i na front 25 m.
Ogień zaporowy 2 Na minutę i 15 metrów frontu

Opracowanie własne na podstawie: Tymczasowej instrukcji strzelania artylerii, Toruń  – Podgórz 1931, st. 262.

Jednostka ognia dla armaty wz. 1902/26 wynosiła zgodnie z dokumentami mobilizacyjnymi (l. dz. 6020/mob.37 zał. nr 3) w 1939 roku następująco:

  1. a) pociski:

– granaty stalowe wz. 1915 – 14 sztuk;

– granaty wz. 1900 lub 1915 z ładunkiem zmniejszonym – 9 sztuk;

– granaty wz. 1917 – 3 sztuki;

– granaty wskaźnikowe – 1 szt. (nakazano zdeponować w miejsce tego granatu zapasowy granat wz. 1915);

– szrapnele – 3 szt.

  1. b) zapalniki:

– uderzeniowe natychmiastowe RYG wz. 1918 – 18 szt.

– uderzeniowe bez zwłoki wz. 1899/15 – 10 szt.

– uderzeniowe z krótką zwłoką wz. 1899/15 – 10 szt.

– podwójnego działania A wz. 1918 – 8 szt.

W wyposażeniu wyjściowym przewidywano po 1,5 zapalnika do każdego granatu.

Dla plutonów artylerii piechoty przerabiano przodki i jaszcze rosyjskie wz. 1900[13] dostosowując je do amunicji 75 mm, przed polskimi przeróbkami w przodku znajdowało się 10 gniazd na łódki z pociskami, w jaszczu gniazd było 12. Po przebudowie przodek działa i jaszcza mieścił 36 naboi, jaszcz – 44 naboje.

 Tabela należności materiału saperskiego przewidywała dla plutonu 27 łopatek piechoty z pokrowcami dla podoficera strzelniczego i ordynansa osobistego, 2 łopatki dla patrolu telefonicznego – konnego. Dla patrolu zwiadowczego i patrolu telefonicznego pieszego po 3 łopatki. 8 łopatek dla obsługi każdego działonu. 3 topory II przydzielono po jednym do patrolu telefonicznego, konnego i pieszego oraz patrolu zwiadowczego. Wyposażenie saperskie wozu. 2 piły poprzeczne dla każdego działonu. Siatka[14] do maskowania armaty 75 mm.

 Tabela należności materiału taborowego: 1 wóz taborowy dwukonny, 1 uprząż taborowa, Biedka telefoniczna z uprzężą jednokonną. 14 rzędów wierzchowych lub improwizowanych. Rząd juczny telefoniczny. 4 uprzęże artyleryjskie szorowe 6-konne. Przedmioty zapasowe, dodatkowe i przybory końskie przewidziane były w tabeli należności materiału taborowego pomocniczego.

Materiały opałowe: koks ogrzewniczy: 105 kg.

Materiały pędne i smary: 2,5 l. Nafty zwyczajnej rafinowanej. 1 kg smaru do osi.

Sprzęt gospodarski: bańka 2 l., puszka na smar 1 kg.

 Tabela należności materiału łączności[15]: 2 zestawy telefoniczne juczne (III-25/1 i III25/2), 2 zestawy telefoniczne patrolowe typu I (III-35/1 i  III-35/II).

Materiały pędne i smary: 2 l. oleju oświetleniowego dla latarek patrolowych.

Sprzęt gospodarski: bańka 2 l.

Przybory i materiały kancelaryjne: 2 gumki ołówkowe, 8 kalek ołówkowych, 40 kopert 114×162, 2 ołówki grafitowe, 2 ołówki aniliowe, 8 bloków papieru pisarskiego drzewnego 210×295 (4 bloki czyste, 4 bloki kratkowane).

Druki: 8 bloków blankietów tele/fonogramów, 2 dzienniki pracy, 6 rulonów nalepek.

Tabela należności materiału sanitarnego: 48 opatrunków osobistych.

Przy cytowaniu proszę o podawanie informacji: MZSiPBnB.002.2015.PR, Rozdżestwieński Paweł, Pluton artylerii piechoty w pułku piechoty czynnej w kampanii 1939 roku w Polsce, www.muzeumsochaczew.pl, dostęp z dnia ……………

 

[1] Instrukcja taktycznego użycia artylerii piechoty (projekt), Warszawa 1928 s.7; określenie „artyleria towarzysząca” było pojęciem z zakresu taktyki.

[2].CAW I.303.3.369  – Organizacja piechoty na stopie wojennej. Pułk piechoty. Sztab Główny – Oddział I. Etat zatwierdzony został w dniu 9 marca 1936 roku przez Szefa Sztabu Głównego gen. bryg. W. Stachiewicza. Dokument tez został oznaczony nr ewidencyjnym 158 i przydzielony był do dowództwa 7 Dywizji Piechoty (data wpływu 6 października 1937 roku). W opisie etatu posługuję się podanymi tam należnościami wojennymi, jeśli ulegały one zmianom w szczegółowych etatach to różnice te zostaną wykazane w dalszej części opisu oraz w tabelach zbiorczych.

[3] Dane taktyczno-techniczne 75 mm armaty wz.1902/26. Armata 75 mm o długim odrzucie lufy, płaskotorowa, strzelająca szrapnelami, granatami i pociskami specjalnymi. Największa donośność 10700 m granatem stalowym wz.17, o masie 6,195 kg. Największa szybkostrzelność 10 strz./min. Naboje zespolone. Armata miała zamek śrubowo-zawiasowy, oporopowrotnik hydrauliczno-sprężynowy i jednoogonowe łoże (dźwigar czterościenny mieszczący mechanizmy: podniesień i kierunkowy) oraz stalową tarczę ochronną, grubości 7 mm, z górnymi i dolnymi częściami składanymi w czasie marszu. masa działa 1150 kg, długość całkowita działa odprzodkowanego 4350 mm, szerokość działa (mierzona na lonach kół) 1820 mm, kąt podniesienia lufy (przy lemieszu zagłębionym) -6+16º40, wysokość do linii ognia 927 mm, długość lufy 2285 mm, długość części gwintowanej lufy 1818 mm, ilość gwintów 24, szerokość obręczy kół 62 mm, szerokość kolei 1524 mm, średnica kół 1335 mm, długość osi kół 1826 mm, długość armaty zaprzodkowanej (z dyszlem) 8745 mm, długość armaty zaprzodkowanej z zaprzęgiem 15350 mm, W. Kruk, Armata 75 mm wz.02/26, Warszawa 1934 (z wyjątkiem wysokości do linii ognia), CAW.I.300.34.62 – zestawienie z września 1937 roku.

[4] Wyjątkiem były tylko odpowiednio dwa plutony w 1 i 2 Morskim Batalionie Strzelców, które uzbrojone były we francuskie armaty kal. 75 mm wz. 1897.

[5] Vade-Mecum Oficera Rezerwy Artylerii, s. 16.

[6] Vade-Mecum Oficera Rezerwy Artylerii (wydanie 2.), Włodzimierz 1934, s. 22.

[7] Podział obsługi i jej transportu był następujący: amunicyjny, dwóch wręczycieli – przewożeni na przodku jaszcza, ładowniczy, celowniczy i zamkowy – przewożeni na przodku działa.

[8] 34 p.p. w sprawozdaniu z 1 maja 1939 roku wykazał 41 szeregowych w plutonie artylerii, z czego 21 pochodziło ze starszego rocznika, a 20 było rezerwistami.

[9] Przypisana dowódcy plutonu.

[10] Podoficer strzelniczy, podoficer zwiadowczy, obserwator.

[11] Busole te mogły zostać zastąpione przez busolę kieszonkową zwykłą.

[12] Busole przydzielano: podoficerowi strzelniczemu, obserwatorowi, podoficerowi zwiadowczemu, podoficerowi łączności, dowódcy patrolu konnego i dowódca patrolu telefonicznego.

[13] Przodki i jaszcze wz. 1900 opracowano i wprowadzono do użytku w rosyjskiej armii do armat  wz. 1900 i 1902. Przodki produkowano w dwóch typach: dla konnej artylerii, niższe 7 gniazdowe, a dla artylerii lekkiej i piechoty – 10 gniazdowe. Przodki drugiego typu posiadały podnóżki i siedziska dla przewożenia obsługi działa. Siergiej Wojciechowicz, Rosyjska Artyleria Polowa (Seria: „Muzeum Artylerii”), Moskwa 2008, s. 82-84.

[14] Staraniem MSWojsk. w terminie późniejszym.

[15] Dowódca 35 p.p. w przedstawionym w dniu 14 kwietnia 1939 roku dowódcy 9 D.P. sprawozdaniu o brakach w sprzęcie łączności meldował, że do przypisanego w tabeli należności sprzętu łączności brakuje tylko: 10 szt. złączy do kabla telefonicznego i znaku stacyjnego T – w zestawie III 25/I jucznym i 2 sztuk złączy tyczkowych, 2 sztuk dołączników liniowych z zestawu III-35/I – zestawu telef. patrolowego typ I.

Komentarze